पुणे : प्रसारमाध्यम वृत्तसेवा
भारतीय शास्त्रीय संगीत, नाट्य आणि चित्रपट संगीत यांच्या संगमस्थळी आपलं स्वतंत्र स्थान निर्माण करणारे ज्येष्ठ सतार वादक आणि संगीतकार पं. भास्कर चंदावरकर यांची आज पुण्यतिथी. २६ जुलै या दिवशी संगीत विश्वातल्या या अनमोल रत्नाला संपूर्ण भारतभरातून कृतज्ञतेने वंदन केलं जातंय. त्यांच्या संगीत संपदेच्या स्मृती उजळवत त्यांच्या अभूतपूर्व कारकिर्दीला आजच्या पिढीने नव्याने न्याहाळण्याची गरज आहे.
संगीताच्या पायथ्याशी सुरेल सुरुवात
१९३६ साली पुण्यात जन्मलेल्या भास्कर चंदावरकर यांना संगीतातील शिक्षणाची आणि साधनेची परंपरा घरातूनच लाभली. वडील पुरुषोत्तम चंदावरकर हेही सतार वादक होते. सतारीचे बारकावे त्यांनी बालवयापासून आत्मसात केले. पण त्यांच्या संगीतात केवळ परंपरागत शास्त्रीय संगीत नव्हतं, तर त्यात विविध कलाप्रकारांचा आणि नवोन्मेषाचा संयोग होता.
नाटक आणि चित्रपटांत प्रभावी संगीत
चंदावरकर यांनी मराठी, हिंदी आणि कन्नड नाटकांसाठी संगीत दिलं. तुकाराम, ज्ञानोबा यांसारख्या संत चरित्रावर आधारित नाटकांमध्ये त्यांनी लोकसंगीत आणि शास्त्रीय संगीताचा सुरेख मिलाफ घडवून आणला.
त्यांच्या नावाशी जोडले गेलेले चित्रपटही तितकेच महत्त्वाचे. गोविंद निहलानी यांच्या ‘आक्रोश’ आणि ‘अर्धसत्य’, तसेच मराठी चित्रपट ‘संशयकल्लोळ’ यांसारख्या चित्रपटांत त्यांनी पार्श्वसंगीतात संपूर्ण भारतीय भावविश्व गुंफलं.
जागतिक पातळीवर संगीतदूत
फक्त भारतीयच नव्हे, तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही त्यांनी संगीताचा ठसा उमटवला. इंग्लंड, जपान, अमेरिका यांसह अनेक देशांत त्यांनी आपल्या सतार वादनाच्या माध्यमातून भारतीय संगीताची पताका फडकवली.
त्यांचा दृष्टिकोन नेहमीच उन्मुक्त आणि प्रयोगशील होता. त्यांनी पश्चिमी संगीत आणि भारतीय रागदारी यामध्ये सेतू निर्माण करणारे प्रयोग केले, जे आजही अभ्यासकांसाठी प्रेरणास्थान ठरतात.
गुरू, संशोधक आणि सर्जक
फक्त वादक नव्हे, तर एक शिक्षक म्हणूनही त्यांनी कार्य केलं. FTII ( फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडिया ) , पुणे येथे संगीत विभागाचे प्रमुख म्हणून त्यांनी अनेक विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन केलं.
त्यांच्या संगीत विचारांवर आधारित अनेक शोधनिबंध आणि चर्चासत्रं आजही विद्यापीठांमध्ये घेतली जातात.
सादगी आणि साधनेचं मूर्त स्वरूप
त्यांच्या वागण्यात आणि राहण्यात कधीच प्रसिद्धीची हाव नव्हती. ते अलिप्त, पण अंतर्मुख साधक होते. शांततेत रमत, पण संगीतात झंकार निर्माण करणारे चंदावरकर हे एक अनोखं व्यक्तिमत्त्व होतं. त्यांच्या संगीताचे मर्म आजही नवोदित कलाकारांमध्ये नवसंजीवनी निर्माण करत आहे.
आज त्यांच्या स्मृतीदिना निमित्त संगीत क्षेत्रातील मान्यवर, कलावंत, विद्यार्थी आणि रसिक विनम्र अभिवादन करत आहेत. संगीत हे केवळ करमणूक नसून, एक साधना आहे. हे शिकवणारे पं. भास्कर चंदावरकर यांचे कार्य सदैव प्रेरणास्रोत ठरेल.
