योग ही एक प्राचीन भारतीय जीवनशैली आहे, जी शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक आरोग्य साध्य करण्यासाठी उपयुक्त आहे. “योग” हा शब्द संस्कृतमधील “युज्” या धातूपासून आला आहे, ज्याचा अर्थ आहे “जोडणे” किंवा “एकत्र करणे”. योगाचा उद्देश म्हणजे आत्मा आणि परमात्म्याचे एकत्व साधणे, तसेच शरीर, मन आणि आत्मा यांचा समतोल राखणे.
योगाचे प्रमुख प्रकार:
हठ योग : सर्वसामान्यपणे आचरणात आणला जाणारा हा योग आहे. आसनं (शारीरिक स्थिती), प्राणायाम (श्वसन तंत्र), ध्यान (ध्यानधारणा) यावर यामध्ये भर दिला जातो. या योगामुळे शरीर आणि मनाची शुद्धी होते.
राज योग :यामध्ये ध्यान व मनाचे नियंत्रण यावर भर दिला जातो. हा योग पतंजलीच्या योगसूत्रांवर आधारित आहे. अष्टांग योग” याचाच भाग होय.
भक्ती योग : ईश्वरभक्तीद्वारे आत्मिक शुद्धी होते. या योगात प्रेम, समर्पण आणि श्रद्धा याला महत्त्व आहे.
ज्ञान योग : हा योग आत्मज्ञान व विवेकावर आधारित आहे.
कर्म योग :या योगात निष्काम कर्माचे तत्त्व सांगितले आहे. कर्तव्य करताना फळाची अपेक्षा न ठेवणे हे या योगात अभिप्रेत असते.
कुंडलिनी योग : शरीरातील सुप्त शक्ती जागृत करून ध्यान, प्राणायाम आणि बंधांद्वारे आध्यात्मिक उन्नती कशी करायची हे यामध्येसांगितले आहे.
अष्टांग योग :
अष्टांग योग पतंजली ऋषींनी सांगितले आहे. त्यांनी त्यांच्या प्रसिद्ध ग्रंथात, “योगसूत्रे” मध्ये अष्टांग योगाची सविस्तर मांडणी केली आहे.
“अष्टांग” म्हणजे “आठ अंगे”, आणि हे आठ अंगे म्हणजे:
यम : नैतिक आचारधर्म – अहिंसा, सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य, अपरिग्रह.
नियम : वैयक्तिक शिस्त – शौच, संतोष, तप, स्वाध्याय, ईश्वरप्रणिधान.
आसन : शरीराच्या स्थिती – शारीरिक मजबुती व लवचिकता.
प्राणायाम : श्वसन नियंत्रण – उर्जेचे संधारण.
प्रत्याहार : इंद्रियांचे संयमन.
धारण : मनाचे एकाग्रतेकडे वळवणे.
ध्यान : ध्यान – एकाग्र समाधी साधणे.
समाधी : आत्मानुभूतीची सर्वोच्च अवस्था.
योगाचे फायदे:
-
शारीरिक आरोग्य: लवचिकता, ताकद, पचन सुधारणा, प्रतिकारशक्ती वाढवते.
-
मानसिक शांती: तणाव, चिंता आणि नैराश्य कमी करते.
-
ध्यान आणि प्राणायाम: मन शांत ठेवते, एकाग्रता वाढवते.
-
आध्यात्मिक उन्नती: आत्मसाक्षात्कार व जीवनाचे सखोल ज्ञान.
नियमित योगाभ्यासाचे नियम:
-
रिकाम्या पोटी करावा.
-
शांत, स्वच्छ ठिकाणी आसन करावे.
-
सुटसुटीत कपडे परिधान करावेत.
-
सुरुवात आणि शेवटी ‘शवासन’ करणे फायदेशीर.
योग केवळ व्यायाम नाही, ती एक जीवनपद्धती आहे. आधुनिक जीवनशैलीमुळे निर्माण होणाऱ्या समस्यांवर योग एक प्रभावी उत्तर आहे.
