संपादकीय….✍️
पाकिस्तानने भारतावर ड्रोन हल्ले केल्यानंतर आणि भारताने ‘ऑपरेशन सिंदूर’ अंतर्गत SCALP क्षेपणास्त्रांचा वापर केल्यानंतर, आधुनिक युद्धात ड्रोन व मिसाईल तंत्रज्ञानाचे महत्त्व पुन्हा अधोरेखित झाले आहे. पारंपरिक सैनिकी हल्ल्यांपेक्षा हे तंत्र अधिक अचूक, वेगवान आणि दूरवर परिणाम करणारे मानले जाते.
ड्रोन हल्ला : ड्रोन हल्ला म्हणजे मानवरहित हवाई यंत्र जे रिमोट कंट्रोलद्वारे चालवले जाते. याचा वापर टोही, लक्ष्य निर्धारण, तसेच शस्त्रास्त्र टाकण्यासाठी होतो. विशेषता- गुप्तता : रडारला चुकवण्याची क्षमता, खर्च कमी : पारंपरिक विमाने किंवा सैनिकांच्या तुलनेत स्वस्त, कमी वेळात अचूक हल्ला : GPS मार्गदर्शन व थर्मल सेन्सर वापर, नुकसान क्षमता : 1–5 किमी क्षेत्रात मर्यादित असते (विशेषतः शस्त्रयुक्त ड्रोनसाठी) लहान बॉम्ब (5–50 किलो) टाकणारे ड्रोन विशिष्ट ठिकाणी अचूक हल्ला करू शकतात.
क्षेपणास्त्र हल्ला : मिसाईल हल्ला हा अत्यंत धोकादायक आणि दूरवरून होणारा हल्ला असतो. यात प्रगत तंत्रज्ञानाचा वापर करून एखाद्या लक्ष्यावर अत्यंत वेगाने, अचूकतेने आणि प्रचंड शक्तीने हल्ला केला जातो. विशेषता- लक्ष्य अचूक : SCALP, BrahMos सारखी मिसाईल्स 500–1500 किमी अंतरावर लक्ष्य भेदू शकतात, विनाशकारी शक्ती: एका मिसाईलमध्ये 200–500 किलो वजनी स्फोटक, परिणाम क्षेत्र 1–3 किमी, दुर्लभ पकड : कमी वेळेत हल्ला पूर्ण होतो, पकडणे अवघड
भारतीय वायुदलाच्या मिसाईल हल्ल्यांनी पाकिस्तानातील दहशतवादी तळे उद्ध्वस्त केली, तर पाकिस्तानच्या ड्रोन हल्ल्यांनी सीमेलगतच्या भारतीय सैनिकी तळांवर किरकोळ नुकसान केले. भारताचे ‘S-400’ व ‘Akash’ सारखे संरक्षण प्रणालींनी बहुतेक ड्रोन निष्प्रभ केले.
ड्रोन आणि मिसाईल्स हे २१व्या शतकाच्या युद्धाचे नवे चेहरे ठरत आहेत. कमी वेळात, जास्त नुकसान करून, युद्धाचा परिणाम बदलणारी ही हत्यारे आहेत. परंतु त्यांच्यामुळे सामान्य नागरिकांच्या सुरक्षेवरही नव्या प्रकारचे प्रश्न निर्माण झाले आहेत.
भारत-पाकिस्तान दरम्यान वाढलेल्या तणावामुळे भारतातील काही ठिकाणी ड्रोन हल्ले झाले. ड्रोन हल्ल्यांमुळे भारतातील सीमावर्ती भागांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले आहे. स्थानिक नागरिकांनी प्रशासनासह सहकार्य करून सुरक्षिततेची खबरदारी घेतली आहे. या परिस्थितीत केंद्र आणि राज्य सरकारांनी संयुक्तपणे मदतकार्य सुरू केले आहे.
भारतामधील ड्रोन हल्ल्यांनी प्रभावित ठिकाणे –
- जम्मू (जम्मू आणि काश्मीर) – ८ मे २०२५ रोजी जम्मू शहरात अनेक स्फोट झाले, ज्यामुळे संपूर्ण शहर अंधारात गेले, स्फोटांमुळे वीजपुरवठा खंडित झाला आणि नागरिकांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले. स्थानिकांनी आपत्कालीन परिस्थितीत सहकार्य केले, तसेच प्रशासनाने तात्काळ मदतकार्य सुरू केले. मुंबईपासून अंतर : सुमारे २,००० किमी, दिल्लीपासून अंतर : सुमारे ६०० किमी
- उधमपूर (जम्मू आणि काश्मीर) – पाकिस्तानने उधमपूरमधील लष्करी तळांवर ड्रोन आणि क्षेपणास्त्र हल्ले केल्याचा भारताचा आरोप. हल्ल्यांमुळे लष्करी तळांवर नुकसान झाले. स्थानिक नागरिकांनी प्रशासनासह सहकार्य केले आणि सुरक्षित स्थळी स्थलांतर केले. मुंबईपासून अंतर : सुमारे २,००० किमी, दिल्लीपासून अंतर : सुमारे ६५० किमी.
- पठाणकोट (पंजाब) – पठाणकोटमधील लष्करी तळांवर ड्रोन हल्ले झाले. हल्ल्यांमुळे लष्करी तळांवर नुकसान झाले. स्थानिक नागरिकांनी सतर्कता बाळगली आणि प्रशासनासह सहकार्य केले. मुंबईपासून अंतर : सुमारे १,७०० किमी, दिल्लीपासून अंतर : सुमारे ४५० किमी
- पुंछ (जम्मू आणि काश्मीर)- पाकिस्तानच्या गोळीबारामुळे पुंछ जिल्ह्यातील नागरिकांमध्ये भीतीचे वातावरण निर्माण झाले. गोळीबारामुळे नागरिकांचे घरे आणि सार्वजनिक ठिकाणे नुकसानग्रस्त झाली. स्थानिकांनी प्रशासनासह सहकार्य केले आणि सुरक्षित स्थळी स्थलांतर केले. मुंबईपासून अंतर : सुमारे २,००० किमी, दिल्लीपासून अंतर: सुमारे ६५० किमी.
- बठिंडा (पंजाब) – अज्ञात विमान कोसळल्यामुळे बठिंडा जिल्ह्यातील एका गावात स्फोट झाला. स्फोटामुळे एक शेतकरी ठार झाला आणि नऊ जण जखमी झाले. स्थानिकांनी तात्काळ मदतकार्य सुरू केले आणि प्रशासनासह सहकार्य केले. मुंबईपासून अंतर : सुमारे १,६०० किमी, दिल्लीपासून अंतर: सुमारे ३५० किमी.
पाकिस्तानाकडील ठिकाणे (भारतीय कारवाईमुळे प्रभावित) :
- बहावलपूर (पंजाब प्रांत) – जैश-ए-मोहम्मदचे प्रशिक्षण केंद्र उद्ध्वस्त, मोठ्या प्रमाणात स्फोट आणि मृत्यूंची भीती.
- मुरिदके (पंजाब प्रांत)- लष्कर-ए-तैयबाचा मुख्य तळ भारताच्या हल्ल्याचे लक्ष्य, काही तळे उद्ध्वस्त, नागरिकांचे स्थलांतर.
- कोटली, रावळकोट, आणि भाग मुजफ्फराबाद (पाकव्याप्त काश्मीर) – भारताच्या AASM हॅमर बॉम्बने दहशतवादी तळ नष्ट, पाक लष्कराने येथून भारतीय हद्दीत ड्रोन हल्ले केले.
- लाहोर (सीमेपासून जवळचा मोठे शहर) – नागरिकांत भीतीचे वातावरण, काही शाळा बंद, आंतरराष्ट्रीय विमानतळावरील सुरक्षा वाढवली
- भारताने पंजाब व जम्मू-काश्मीरमध्ये रेड अलर्ट जाहीर केला आहे.
- एनडीआरएफ (राष्ट्रीय आपत्ती प्रतिसाद दल) तैनात.
- रेल्वे आणि राष्ट्रीय महामार्ग सेवा काही सीमावर्ती भागांत थांबवली.
- पाकिस्तानने लाहोर, इस्लामाबाद येथे हवाई संरक्षण यंत्रणा सक्रिय केल्या आहेत.
भौगोलिक अंतर सारांश – ठिकाण मुंबईपासून अंतर दिल्लीपासून अंतर –
जम्मू ~ २,००० किमी ~ ६०० किमी
उधमपूर ~ २,००० किमी ~ ६५० किमी
पठाणकोट ~ १,७०० किमी ~ ४५० किमी
पुंछ ~ २,००० किमी ~ ६५० किमी
बठिंडा ~ १,६०० किमी ~ ३५० किमी
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, काश्मीरला पाकिस्तानचा भाग बनवण्यासाठी विविध संघटना आणि गट उदयास आले. या संघटनांनी धार्मिक कट्टरता, सामाजिक असंतोष आणि आर्थिक असमानतेचा फायदा घेत, दहशतवादी कारवायांद्वारे आपले उद्दिष्ट साध्य करण्याचा प्रयत्न केला. खालीलप्रमाणे या संघटनांची माहिती दिली आहे
- हिजबुल मुजाहिदीन (Hizbul Mujahideen) : स्थापना : १९८९, मुख्य उद्दिष्ट : काश्मीरला पाकिस्तानमध्ये विलीन करणे, नेते : सय्यद सलाहुद्दीन (मूळ नाव: सय्यद मोहम्मद युसुफ शाह), धार्मिक विचारसरणी : इस्लामी कट्टरपंथी सामाजिक-आर्थिक आधार : काश्मीरमधील ग्रामीण भागातील मुस्लिम तरुण, ज्यांना बेरोजगारी आणि सामाजिक अन्यायाचा सामना करावा लागत होता.
- जैश-ए-मोहम्मद (Jaish-e-Mohammed) : स्थापना : २०००, नेते: मौलाना मसूद अझहर, धार्मिक विचारसरणी: देओबंदी इस्लामी कट्टरपंथ, सामाजिक-आर्थिक आधार: पाकिस्तानातील बहावलपूर येथील मदरसे आणि गरीब मुस्लिम कुटुंबातील तरुण.
- लष्कर-ए-तैयबा (Lashkar-e-Taiba) : स्थापना : १९८७, नेते : हाफिज सईद, धार्मिक विचारसरणी : सलाफी इस्लामी कट्टरपंथ, सामाजिक-आर्थिक आधार: पाकिस्तानातील पंजाब प्रांतातील गरीब मुस्लिम तरुण, ज्यांना धार्मिक शिक्षणाद्वारे दहशतवादाकडे वळवले गेले.
- जम्मू काश्मीर लिबरेशन फ्रंट (JKLF) : स्थापना : १९७७, नेते : अमानुल्ला खान (मृत), यासीन मलिक, धार्मिक विचारसरणी: धर्मनिरपेक्ष काश्मिरी राष्ट्रवाद, सामाजिक-आर्थिक आधार: काश्मीरमधील मध्यमवर्गीय आणि उच्चशिक्षित तरुण, ज्यांना स्वतंत्र काश्मीरची कल्पना आकर्षित करत होती.
- तेहरीक-ए-आझादी जम्मू आणि काश्मीर (Tehreek-e-Azaadi Jammu and Kashmir) : स्थापना : २०१७, नेते : हाफिज सईद, धार्मिक विचारसरणी: इस्लामी कट्टरपंथ, सामाजिक-आर्थिक आधार: पाकिस्तानातील गरीब मुस्लिम तरुण, ज्यांना धार्मिक शिक्षणाद्वारे दहशतवादाकडे वळवले गेले.
- हरकत-उल-मुजाहिदीन (Harkat-ul-Mujahideen) : स्थापना : १९८५, नेते : सज्जाद अफगानी (मृत), धार्मिक विचारसरणी: इस्लामी कट्टरपंथ, सामाजिक-आर्थिक आधार: पाकिस्तानातील गरीब मुस्लिम तरुण, ज्यांना अफगाणिस्तान युद्धाच्या अनुभवाचा फायदा घेऊन दहशतवादाकडे वळवले गेले.
या संघटनांनी धार्मिक कट्टरता, सामाजिक असंतोष आणि आर्थिक असमानतेचा फायदा घेत, काश्मीरमध्ये दहशतवाद पसरवण्याचा प्रयत्न केला. त्यांच्या कारवायांमुळे काश्मीरमध्ये अस्थिरता निर्माण झाली आणि सामान्य नागरिकांचे जीवन प्रभावित झाले.
———————————————————————————–
