कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
शाळा, कॉलेजमध्ये औपचारिक शिक्षक असतात. औपचारिक शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर अनुभव हाच गुरु असतो. आजचा दिवस गुरु पौर्णिमेचा ! सर्व गुरूविषयी कृतज्ञता व्यक्त करण्याचा दिवस आहे. आषाढ महिन्यातील पौर्णिमा ही गुरु पौर्णिमा म्हणून साजरी केली जाते. हा दिवस व्यास पौर्णिमा म्हणूनही ओळखला जातो, कारण या दिवशी महाभारताचे कर्ते व्यास मुनी यांचा जन्म झाला होता.
गुरु पौर्णिमेचे महत्त्व
गुरु म्हणजे अज्ञानातून ज्ञानाकडे नेणारा. गुरु पौर्णिमेच्या दिवशी शिष्य आपल्या गुरुंच्या चरणी कृतज्ञता अर्पण करतात. या दिवसाला व्यास पौर्णिमा म्हणूनही ओळखले जाते, कारण या दिवशी महाभारताचे कर्ते व्यास मुनी यांचा जन्म झाला होता. त्यांनी वेदांचे वर्गीकरण केले, पुराणांची निर्मिती केली. त्यामुळे ते सर्व या दिवशी पारंपरिक गुरू, अध्यात्मिक गुरू, तसेच शाळेतील शिक्षक यांचाही सन्मान केला जातो. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या जीवनात ज्ञान देणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीला ‘गुरु’ मानले जाते. खूप जण या दिवशी अध्यात्मिक साधना, ध्यान, योगाभ्यास सुरू करतात. हे दिवस शुद्ध आत्मज्ञान आणि साधनेचा शुभारंभ मानला जातो. गुरु हे केवळ ज्ञानच देत नाहीत तर मूल्यं, नीती आणि योग्य जीवन जगण्याचा मार्ग दाखवतात. गुरु पौर्णिमा आपल्याला या मूल्यांची आठवण करून देते.
“महान गुरु आणि त्यांचे शिष्य” हा विषय भारतीय परंपरेत, तत्त्वज्ञानात आणि अध्यात्मात फारच महत्त्वाचा आहे. गुरु-शिष्य परंपरा ही भारतीय संस्कृतीची एक अत्यंत पवित्र आणि गूढ परंपरा आहे, जी शतकानुशतके चालत आली आहे.
काही महान गुरु आणि त्यांचे प्रसिद्ध शिष्य
भगवान श्रीकृष्ण आणि अर्जुन. आदि शंकराचार्य आणि त्यांचे शिष्य पद्मपाद, हस्तामलक, तोटकाचार्य, सुरेश्वराचार्य. रामकृष्ण परमहंस आणि स्वामी विवेकानंद. महर्षी वशिष्ठ आणि भगवान राम. गौतम बुद्ध आणि आनंद
संत आणि त्यांचे गुरु
संत ज्ञानेश्वर यांचे गुरु संत निवृत्तिनाथ (त्यांचे थोरले बंधू). संत नामदेव आणि विसोबा खेचर. संत एकनाथ आणि स्वामी जन्श्रयनाथ. संत तुकाराम आणि बाबाजी चैतन्य. संत रामदासस्वामी आणि समर्थ राम. संत चोखामेळा आणि संत नामदेव.
संगीत क्षेत्रातील प्रसिद्ध गुरु-शिष्य
पंडित विष्णू दिगंबर पलुसकर – शिष्य: पंडित विनायकराव पटवर्धन, पं. ओंकारनाथ ठाकूर. पंडित भीमसेन जोशी – शिष्य: श्री गंगाधरबुवा पिंपळखरे, आनंद भाटे. किशोरी आमोणकर – शिष्य: अर्जुन कुलकर्णी, स्वरगंगेतील विविध गायक. उस्ताद अमजद अली खान – शिष्य: अयान अली बांगेश, अमान अली बांगेश (त्यांचे पुत्र). पं. जसराज – शिष्य: संजीव अभ्यंकर, त्रिवेणी जाधव.
नृत्य क्षेत्रातील प्रसिद्ध गुरु-शिष्य
बिरजू महाराज (कथक) – शिष्य: कविता ठाकुर, शाश्वती सेन, रुक्मिणी विजयकुमार. रुक्मिणी देवी अरुंडेल (भरतनाट्यम) – शिष्य: यामिनी कृष्णमूर्ती, मृणालिनी साराभाई. उ. केलुचरण महापात्र (ओडिसी) – शिष्य: सुजाता महापात्रा, रमलीका गुहा.
चित्रकला / शिल्पकला क्षेत्र
रवींद्रनाथ टागोर (कलाक्षेत्र) – शिष्य: नंदलाल बोस. नंदलाल बोस – शिष्य: के.जी. सुभ्रहमण्यम, बिनोद बिहारी मुखर्जी. अभनींद्रनाथ टागोर – शिष्य: असित हल्दार, जामिनी रॉय
रंगभूमी आणि चित्रपट क्षेत्र
डॉ. श्रीराम लागू – शिष्य: सुबोध भावे, गिरीश कुलकर्णी (प्रेरणास्त्रोत म्हणून मानतात). सत्यदेव दुबे (थिएटर दिग्दर्शक) – शिष्य: नसीरुद्दीन शाह, ओम पुरी, अनुपम खेर.
क्रीडा क्षेत्रातील शिष्य व गुरु
महेंद्रसिंग धोनी – केशव बनर्जी. सचिन तेंडुलकर – रमाकांत आचरेकर. पी. व्ही. सिंधु – पुलेला गोपीचंद. सायना नेहवाल – पुलेला गोपीचंद. अभिनव बिंद्रा – प्रोफ. जीएस संधू
विज्ञान क्षेत्रातील प्रसिद्ध गुरु-शिष्य
सी.व्ही. रामन (गुरु) – डॉ. ए.पी.जे. अब्दुल कलाम (शिष्य). मेघनाद साहा – शिशिर कुमार मित्र. जगदीश चंद्र बोस– सत्येंद्रनाथ बोस.
———————————————————————————–
