Generation Z, raised and shaped by mobile phones, the internet, and social media, has begun to challenge the prevailing political system around the world.
नवी दिल्ली : प्रसारमाध्यम वृत्तसेवा
मोबाईल, इंटरनेट आणि सोशल मीडिया यांच्या साहाय्याने वाढलेल्या आणि घडलेल्या जनरेशन झेडने ( Gen Z ) जगभरातील प्रचलित राजकीय व्यवस्थेला आव्हान देण्यास सुरुवात केली आहे. १९९६ नंतर जन्मलेली ही पिढी केवळ शिक्षण घेणारी किंवा नोकरी शोधणारी नाही, तर अन्यायाविरुद्ध लढणारी, प्रश्न विचारणारी आणि परिवर्तन घडवून आणणारी शक्ती म्हणून उदयास आली आहे. ट्युनिशियाच्या गल्लीपासून नेपाळच्या चौकांपर्यंत, श्रीलंकेच्या गेटपासून बांगलादेशच्या विद्यापीठांपर्यंत तरुणाईचा आक्रोश ऐकू येतो आहे.
ट्युनिशियातून सुरुवात – अरब स्प्रिंगचा धगधगता मशाल
मोहम्मद बुआझिझीने स्वतःला पेटवून घेतल्याची घटना फेसबुकवर व्हायरल होताच अरब स्प्रिंगचा उद्रेक झाला. त्यानंतर ट्युनिशिया आणि इतर देशांमध्ये दडपशाही विरोधात आंदोलनं उसळली. सोशल मीडियाने संतापाला दिशा दिली, संवादाचा मार्ग उघडला आणि लोकांमध्ये परस्पर विश्वास निर्माण केला.
नेपाळ – सोशल मीडिया बंदीने पेटवले आंदोलन
नेपाळमध्ये सोशल मीडिया बंद करण्याचा निर्णय घेतल्यावर संतप्त तरुणाईने क्षणार्धात विरोधाचा ज्वालामुखी उफाळून आणला. डिस्कॉर्डवरील गुप्त गट, इन्स्टाग्राम स्टोरीज आणि हॅशटॅग्सच्या माध्यमातून आंदोलनाचे नियोजन झाले. चारच दिवसांत देशभर निदर्शने सुरू झाली. भ्रष्टाचार, महागाई आणि बेरोजगारी विरुद्ध आवाज बुलंद करणाऱ्या तरुणाईने पंतप्रधान के.पी. शर्मा ओली यांना राजीनामा द्यावा लागला. देशाच्या इतिहासात पहिल्यांदाच महिलेला सुशीला कार्की पंतप्रधान म्हणून निवडण्यात आले. या निवडीत तरुणाईचा मोठा वाटा होता.
श्रीलंका – #GoHomeGota ने निर्माण केली जागतिक चर्चा
आर्थिक दिवाळखोरी आणि व्यवस्थापनातील अपयशामुळे असंतोष वाढलेल्या श्रीलंकेत ट्विटरवरील #GoHomeGota हॅशटॅगने आंदोलनाचे स्वरूप घेतले. सोशल मीडियावर व्हिडिओ, फोटो आणि थेट प्रक्षेपणांमुळे जगाचे लक्ष वेधले गेले आणि राजकीय नेतृत्वावर जबाबदारीची मागणी वाढली.
बांगलादेश – विद्यार्थ्यांचे डिजिटल नेतृत्व
रस्ता सुरक्षा, शिक्षण आणि रोजगाराच्या मागण्यांसाठी विद्यार्थ्यांनी व्हॉट्सअॅप आणि टेलिग्रामवर संघटन केले. आंदोलनाचे व्हिडिओ देशभर व्हायरल झाले आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पाठिंबा मिळवून दिला. सामाजिक न्यायाच्या मुद्द्यांवर तरुणाई मार्गदर्शक बनली आहे.
हाँगकाँग – दडपशाही विरोधातील डिजिटल प्रतिकार
लीडरलेस चळवळीचे यश दाखवत हाँगकाँग मधील तरुणांनी LIHKG आणि टेलिग्राम वरून रणनीती आखून सरकारच्या दडपशाहीला प्रत्युत्तर दिले. त्यांच्या संवाद आणि संघटन क्षमतेने आंदोलनाला टिकवून ठेवले.
तरुणाई अस्वस्थ का आहे ?
शिक्षण असूनही बेरोजगारी
भ्रष्टाचार आणि घराणेशाहीमुळे संधींचा अभाव
हवामान संकट आणि पर्यावरणीय असुरक्षितता
डिजिटल सेन्सॉरशिप मुळे अभिव्यक्तीवर गदा
आर्थिक असमानता आणि भविष्याची धूसरता
नेत्यांनी प्रश्नांकडे दुर्लक्ष केले, इंटरनेट बंदी आणि पोलिसी दडपशाहीचा आधार घेतला, परंतु यामुळे संताप अधिक वाढला. दडपशाहीने आंदोलन थांबले नाही; उलट त्याला नवी दिशा मिळाली.
डिजिटल शस्त्र – हॅशटॅग्स आणि थेट संवाद
सोशल मीडिया हे आजच्या तरुणाईचे दुधारी शस्त्र ठरले आहे. फेसबुक, ट्विटर वरील हॅशटॅग्स; टेलिग्राम आणि व्हॉट्सअॅप वरील गुप्त गट ; इन्स्टाग्राम वरील थेट प्रक्षेपण ही नवी साधने आंदोलनांचे केंद्र बनली आहेत. माहिती क्षणार्धात पसरते आणि त्यावर आधारित आंदोलन जागतिक होण्यास वेळ लागत नाही.
नेपाळमधील महिला पंतप्रधानाची निवड असो किंवा श्रीलंकेतील शासनावर वाढलेला दबाव असो – जनरेशन झेडने दाखवून दिले की ती फक्त भविष्यकाळाची मतदार नाही, तर आजची निर्णायक शक्ती आहे. त्यांच्या हातातील मोबाईल हे त्यांचे हत्यार आहे, त्यांच्या हॅशटॅग्स हे घोषणापत्र आहेत.
नेत्यांनी या पिढीला केवळ ‘तरुण मतदार’ म्हणून नाही, तर परिवर्तनाची केंद्रशक्ती म्हणून ओळखले पाहिजे. अन्यथा डिजिटल क्रांती कुठेही, कधीही सत्तेच्या खुर्च्यांना हादरवू शकते. शिक्षण, रोजगार, पारदर्शकता आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य या मूलभूत प्रश्नांवर ठोस पावले उचलली नाहीत, तर अस्वस्थतेचा ज्वालामुखी अधिक भडकेल. ही फक्त आंदोलने नाहीत ही एका नव्या युगाची नांदी आहे. जनरेशन झेडने जगाला दाखवून दिले की डिजिटल संवादातूनही क्रांती घडू शकते, आणि अन्यायाविरुद्ध लढण्यासाठी तरुणाई आता थांबणारी नाही.
