आधुनिक मराठी कवितेचा सर्जनशील नायक

कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क

ज्ञानपीठ पुरस्कार विजेते, ज्येष्ठ कवी आणि सर्जनशील लेखक गोविंद विनायक करंदीकर (विंदा करंदीकर) यांनी मराठी साहित्यातील कविता, बालसाहित्य, समीक्षण आणि भाषांतर या सर्वच क्षेत्रांमध्ये अमूल्य ठसा उमटवला. मराठी भाषेला नवी धार, नवा विचार आणि नवा आत्मविश्वास देण्याचे मोठे काम त्यांनी आपल्या लेखनातून केले.

करंदीकर यांच्या काव्यसृष्टीतून तात्त्विक चिंतन आणि मानवी भावना यांचा अप्रतिम संगम दिसतो. ‘अष्टदर्शने’ या त्यांच्या काव्यसंग्रहाने मराठी कवितेत स्वतंत्र स्थान निर्माण केले. ‘धारवाढ’ आणि ‘सापडलेला देव’ या काव्यसंग्रहांनीही वाचकांना वेगळी अनुभूती दिली. त्यांच्या कवितेत माणसाचे अस्तित्व, देव-धर्म, समाज आणि मानवी नातेसंबंध यांचा सखोल वेध घेणारा तात्त्विक शोध दिसतो. ते प्रश्न विचारतात, पण उत्तरे लादत नाहीत; उलट वाचकाला स्वतः विचार करायला प्रवृत्त करतात. साध्या भाषेत दडलेली गहनता ही त्यांच्या कवितेची खासियत मानली जाते.

बालसाहित्य क्षेत्रातले त्यांचे योगदान कधीही विसरता येणार नाही. ‘ रानडे यांची मुले ’, ‘ पटकन पळा ’ यांसारख्या बालकविता आणि कथा आजही लहान मुलांच्या ओठांवर खेळतात. मुलांच्या कोवळ्या कल्पना शक्तीला शब्दरूप देऊन त्यांनी बालसाहित्याला एक समृद्ध परंपरा दिली. हे साहित्य मराठीतील एक अमूल्य ठेवा मानले जाते.

समीक्षण क्षेत्रात करंदीकर यांनी चिकित्सक दृष्टी ठेवली. लेखकाच्या लिखाणाकडे फक्त प्रशंसेने किंवा टीकेने न पाहता त्यांनी त्यातील आशय, तात्त्विकतेचा गाभा आणि साहित्यिक मूल्य यांचे नेमके विश्लेषण केले. त्यांची लेखनशैली स्पष्ट, नेमकी आणि वाचकाला विचारप्रवृत्त करणारी होती.

त्यांनी परदेशी महत्त्वाच्या साहित्यकृतींचे भाषांतर करून मराठी वाचकांना जागतिक साहित्याची ओळख करून दिली. त्यामुळे वाचकांच्या विचार विश्वाचा विस्तार झाला. त्यांच्या लेखनातून विज्ञाननिष्ठ आणि तात्त्विक दृष्टिकोनही दिसून येतो.

२००३ साली त्यांना मिळालेला ज्ञानपीठ पुरस्कार हा केवळ त्यांचा नव्हे तर मराठी साहित्याचा आणि महाराष्ट्राचा सन्मान होता. आधुनिक मराठी कविता एका वेगळ्या उंचीवर नेण्यात त्यांचा सिंहाचा वाटा होता. कुसुमाग्रज, वसंत बापट आणि मंगेश पाडगांवकर यांच्या सोबतीने त्यांनी मराठी कवितेची परंपरा जपली आणि पुढे नेली.

प्राध्यापक म्हणूनही ते विद्यार्थ्यांशी जोडलेले राहिले. अध्यापनातून त्यांनी साहित्याची आणि विचारांची बीजे विद्यार्थ्यांच्या मनामध्ये रोवली. साधेपणा आणि विचार संपन्नता या त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या जमेच्या बाजू होत्या. स्वतःचा गाजावाजा न करता कार्यातून समाजाशी जोडले जाणारे ते खरे कवी, चिंतक आणि समाजशिक्षक ठरले.

—————————————————————————————-