सोशल मीडियावरील रिल्स : नवी डिजिटल अर्थव्यवस्था

कृष्णात चौगले : प्रसारमाध्यम न्यूज

 सोशल मीडियावर अपलोड करण्यासाठी बनवले जाणारे मोबाईल रिल्स ही एक छोटी अर्थव्यवस्था म्हणून आकारास येत आहे. एका संस्थेच्या पाहणीनुसार भारतात हे रिल्स बनवण्याचे फॅड प्रचंड वाढले असून दररोज ६० लाखांपेक्षा जास्त रिल्स मोबाईलवर तयार करून सोशल मीडियावर अपलोड केले जात आहेत. प्रसंग लहान-मोठा किंवा कोणताही असो छोटी अर्थव्यवस्था विविध प्रकारचे रिल्स बनवून अपलोड करणारे अनेक जण या नव्याने अस्तित्वात येत असलेल्या अर्थकारणाशी जोडले गेले आहेत. 

रिल्सला मिळत असलेल्या प्रतिसादातून अर्थार्जनाच्या संधी उपलब्ध होत आहेत. ज्यांचे लाखोंचे फॉलोअर्स आहेत त्यांना बऱ्यापैकी कमाई होत आहे. ६० सेकंदांच्या रिल्समधून ते एखाद्या उत्पादनाची जाहिरात करू शकतात. अनेक नामवंत ब्रॅंड कडून त्यांच्याशी संपर्क केला जातो. रिल्स आकर्षक शूट करण्यासाठी तंत्रज्ञांची मदत घेतली जाते. 

यासाठी मजकूर लिहिणारे तयार होत आहेत. त्यांनाही याचा फायदा होतो. ज्या माध्यमांतून रिल्स अपलोड केले जात आहेत, त्यांच्याकडूनही त्यांना रिल्सच्या फॉलोअर्स मागे कमाई दिली जात आहे. त्यामुळे ही छोटी अर्थव्यवस्थाच उभी राहत आहे. त्याच्या छोट्या-छोट्या प्रसंगाचे व्हिडीओ बनवून व्हायरल करणे व त्यातून मिळणाऱ्या लाईक, शेअर करणे अनेकांचा उद्योगच बनला आहे.

सोशल मीडियाच्या झपाट्याने बदलणाऱ्या जगात मोबाईलवर तयार होणाऱ्या ‘रिल्स’ या लघु व्हिडिओंनी केवळ करमणुकी पुरता मर्यादित न राहता आता एक स्वतंत्र अर्थचक्र निर्माण केलं आहे. ही नवी डिजिटल अर्थव्यवस्था तरुणांना संधी देणारी, क्रिएटिव्हिटीला चालना देणारी आणि ग्रामीण-शहरी अंतर मिटवणारी ठरत आहे.

मोबाईल रिल्समुळे ‘फ्रीलान्स इकोनॉमी’ अधिक मजबूत झाली आहे. विविध ब्रँड्स, स्टार्टअप्स आणि व्यवसाय आता सोशल मीडिया इन्फ्लुएन्सर्सच्या माध्यमातून आपले उत्पादन पोहोचवतात. यामुळे जाहिरात क्षेत्रात नवे दरवाजे उघडले गेले आहेत.

विद्यार्थ्यांसाठीही सुवर्णसंधी –

उच्चशिक्षण घेत असलेले अनेक विद्यार्थी पार्टटाईम कंटेंट तयार करून आपला खर्च भागवतात, शिवाय त्यातून संवादकौशल्य, संपादन, मार्केटिंग यासारख्या कौशल्यांचाही विकास होतो. अनेकांनी या मार्गातून यूट्यूब चॅनेल, डिजिटल एजन्सीज सुरू करून उद्योजकतेच्या वाटा निवडल्या आहेत.

ग्रामीण भागातही संधी –

पूर्वी मनोरंजन उद्योग हा केवळ मोजक्याच लोकांपुरता मर्यादित होता. मात्र, आज स्मार्टफोन आणि इंटरनेटमुळे कोणतीही व्यक्ती मग ती शहरातील असो वा खेड्यातील सोशल मीडियावर आपली कला, माहिती किंवा विनोद सादर करून लाखो लोकांपर्यंत पोहोचू शकते. याच माध्यमातून अनेक तरुणांनी कंटेंट क्रिएटर, सोशल मीडिया मॅनेजर, एडिटर, मेकअप आर्टिस्ट, मॉडेल, फोटोग्राफर अशा विविध भूमिका स्वीकारत आपली स्वतंत्र ओळख निर्माण केली आहे. खेड्यांतील तरुणही आता स्थानिक भाषांमधून कंटेंट तयार करून लोकप्रिय होत आहेत. यामुळे ग्रामीण संस्कृती, बोलीभाषा, पारंपरिक व्यवसाय यांना नवसंजीवनी मिळते आहे.

तज्ज्ञांच्या मते, ही लघु व्हिडिओ संस्कृती म्हणजे केवळ करमणूक नाही तर नवा उद्योजकीय प्रवाह आहे. अर्थात, त्याचा अतिरेक टाळून योग्य दिशेने वापर केल्यास हीच डिजिटल अर्थव्यवस्था भविष्यातील रोजगाराचे महत्त्वाचे साधन ठरू शकते. 

यू-ट्यूबवर पैसे मिळवण्याचे प्रमुख मार्ग खालीलप्रमाणे आहेत :

1. Ad Revenue (जाहिरात उत्पन्न)

   • हे Google AdSense द्वारे मिळते.

   • प्रेक्षक व्हिडिओ पाहताना त्यात दाखवलेली जाहिरात पाहतात किंवा त्यावर क्लिक करतात, तेव्हा क्रिएटरला पैसे मिळतात.

   • याला CPM (Cost Per Mille) आणि CPC (Cost Per Click) म्हणतात.

     • CPM म्हणजे 1000 views मागे मिळणारे पैसे.

     • भारतात CPM साधारणतः ₹20 ते ₹150 दरम्यान असतो (content आणि audience नुसार फरक).

2. Channel Memberships / Super Chat

   • लाईव्ह स्ट्रीमिंगदरम्यान प्रेक्षक Super Chat द्वारे पैसे पाठवू शकतात.

   • सदस्यता घेतल्यास प्रत्येक महिन्याला यु-ट्यूबरला पैसे मिळतात.

3. Sponsorships (प्रायोजक)

   • ब्रँड्स किंवा कंपन्या तुमच्या चॅनेलवर त्यांच्या उत्पादनाची जाहिरात करण्यासाठी पैसे देतात.

4. Affiliate Marketing (एफिलिएट मार्केटिंग)

   • प्रॉडक्टचे लिंक व्हिडिओच्या description मध्ये देऊन विक्री झाली की कमिशन मिळते.

एक हजार व्हिव्ज मागे किती पैसे मिळतात –

• भारतात : ₹20 ते ₹150 प्रति 1000 views

• युएस/युके/कॅनडा सारख्या देशांतून views आल्यास : ₹300 ते ₹500 किंवा अधिक CPM असतो.

• टेक्निकल, फायनान्स, एज्युकेशन प्रकारच्या चॅनेलवर अधिक पैसे मिळतात.

• मनोरंजन (Comedy, Vlog) चॅनेलचे CPM तुलनेने कमी असतो.

पैसे मिळवण्यासाठी अटी (YouTube Partner Program Requirements)

तुमच्या चॅनेलसाठी खालील पात्रता असावी लागते :

• 1000 Subscribers

• 4000 Public Watch Hours (गेल्या 12 महिन्यांत)

• किंवा 10 Million Shorts Views (गेल्या 90 दिवसांत)

• नंतर तुम्ही YouTube Partner Program साठी अर्ज करू शकता.

• मंजुरीनंतर AdSense खाते जोडता येते.

——————————————————————————————-