कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
कचरा आणि पर्यावरण याचा जवळचा संबध आहे. कचरा म्हणजे वापरून फेकून दिलेल्या वस्तू, पदार्थ, किंवा सामग्री. या वस्तू मानवी वापरासाठी निरुपयोगी झालेल्या असतात आणि त्या आसपासच्या परिसरात फेकल्या गेल्यास पर्यावरणावर वाईट परिणाम करतात. कचरा व्यवस्थापनावर पर्यावरणाची गुणवत्ता अवलंबून असते. अयोग्य कचरा व्यवस्थापनामुळे पर्यावरणाची मोठ्या प्रमाणात हानी होते, तर योग्य कचरा व्यवस्थापनामुळे पर्यावरणाचे संरक्षण होते.
कचरा व्यवस्थापन योग्य पद्धतीने न केल्यास प्रदूषणाच्या अशा समस्या निर्माण होतात :
मातीचे प्रदूषण (Soil Pollution): प्लास्टिक, रासायनिक पदार्थ व इतर न विघटनशील वस्तू जमिनीत साठतात. त्यामुळे जमिनीची सुपीकता कमी होते. शेतीचे उत्पादन घटते.
पाण्याचे प्रदूषण (Water Pollution): औद्योगिक व घरगुती कचरा नद्या, तळी, विहिरीत फेकला जातो. त्यामुळे पाणी दूषित होते आणि जलचर प्राण्यांचे जीवन धोक्यात येते. हेच पाणी जर पिण्यास वापरले तर मनुष्याला विविध आजार होऊ शकतात (उदा. कॉलरा, डायरिया).
हवेचे प्रदूषण (Air Pollution): कचऱ्याला जाळल्यास धूर, कार्बन डायक्साईड व इतर विषारी वायू हवेत मिसळतात. यामुळे श्वसनाचे आजार होतात (उदा. दमा, ब्रॉन्कायटिस).
प्राणी व पक्ष्यांच्या जीवनावर परिणाम: प्लास्टिक किंवा अन्नासारखा वाटणारा कचरा प्राणी खाऊन टाकतात, ज्यामुळे त्यांचा मृत्यू होऊ शकतो. जलचर प्राणीही प्लास्टिक व विषारी कचऱ्यामुळे प्रभावित होतात.
आरोग्यावर परिणाम: साचलेला कचरा म्हणजे डास, माश्या, उंदीर यांना योग्य वासस्थान. त्यामुळे डेंग्यू, मलेरिया, प्लेग सारखे रोग पसरण्याचा धोका वाढतो.
हवामान बदल (Climate Change): कचऱ्यापासून तयार होणारे हरितगृह वायू (Greenhouse gases) उदा. मिथेन वायू हवामान बदलास कारणीभूत ठरतात. त्यामुळे ग्लोबल वॉर्मिंग वाढते.
योग्य कचरा व्यवस्थापनामुळे पर्यावरणात अनेक सकारात्मक बदल घडतात.
प्रदूषण नियंत्रण : योग्य प्रकारे कचरा व्यवस्थापन केल्याने हवा, पाणी आणि मातीचे प्रदूषण कमी होते. प्लास्टिक, रसायने किंवा विषारी कचरा जर नद्यांमध्ये किंवा जमिनीत न टाकता योग्य प्रक्रियेत नष्ट केला गेला, तर पर्यावरणाचा ऱ्हास थांबतो.
पुनर्वापर (Recycling) आणि संसाधन बचत : पुनर्वापरामुळे कच्च्या मालाची गरज कमी होते, त्यामुळे जंगलतोड, खाणकाम आणि इतर नैसर्गिक स्रोतांचा वापर मर्यादित करता येतो. उदाहरण: पेपरचा पुनर्वापर केल्यास झाडांची तोड टाळता येते.
हरितगृह वायू उत्सर्जन कमी होते : जैविक कचरा जर विघटनासाठी वापरला गेला (जसे की कंपोस्टिंग), तर तो कार्बन डायऑक्साइड व मिथेनसारख्या वायूंना थांबवतो, जे हवामान बदलाचे मुख्य कारण आहेत.
प्राण्यांचे व वन्यजीवन संरक्षण : उघड्यावर फेकलेल्या कचऱ्यामुळे प्राणी प्लास्टिक किंवा इतर घातक पदार्थ खाऊन मृत्युमुखी पडतात. कचरा व्यवस्थित व्यवस्थापित केल्यास त्यांना सुरक्षित वातावरण मिळते.
सौंदर्य व सार्वजनिक आरोग्य सुधारते : स्वच्छता टिकवल्यामुळे रोगराई टाळता येते, विशेषतः डेंग्यू, मलेरिया, व त्यासारखे रोग. स्वच्छ आणि नीटनेटके परिसर पर्यटकांसाठी आकर्षक ठरतात.
कचरा पर्यावरणासाठी एक मोठं संकट ठरत आहे. जर आपण योग्य पद्धतीने कचरा व्यवस्थापन केलं नाही, तर भविष्यात आपल्याला शुद्ध हवा, पाणी आणि आरोग्य या सर्व गोष्टींना तोंड द्यावं लागेल. त्यामुळे प्रत्येकाने जबाबदारीने वागून पर्यावरण रक्षणासाठी योगदान देणं आवश्यक आहे. कचरा व्यवस्थापन ही एक सामूहिक जबाबदारी आहे. प्रत्येकाने कचरा कमी करण्यावर आणि योग्य व्यवस्थापनावर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे, ज्यामुळे एक स्वच्छ आणि सुंदर पर्यावरण निर्माण होईल. कचरा व्यवस्थापन हे पर्यावरण रक्षणासाठी एक मूलभूत पाऊल आहे. यामुळे केवळ प्रदूषणच रोखले जात नाही, तर नैसर्गिक संसाधने जपली जातात, जैवविविधतेचे रक्षण होते आणि आपण शाश्वत विकासाकडे वाटचाल करू शकतो.
