कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम न्यूज
भारताच्या शिक्षण क्षेत्रात ३४ वर्षांनंतर मोठे बदल घडवून आणणारे नवीन राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (NEP 2020) विद्यार्थ्यांसाठी अनेक संधी आणि आव्हाने घेऊन आले आहे. या धोरणाचा उद्देश शिक्षण अधिक लवचिक, समावेशक आणि विद्यार्थ्याभिमुख बनवणे आहे.
उच्च शिक्षणातील बदल –
अनेक प्रवेश आणि निर्गमन पर्याय (Multiple Entry/Exit Options) –
NEP 2020 अंतर्गत पदवी अभ्यासक्रमात विद्यार्थ्यांना विविध टप्प्यांवर प्रवेश आणि निर्गमनाची सुविधा देण्यात आली आहे:
१ वर्ष पूर्ण केल्यावर प्रमाणपत्र
२ वर्षांनंतर डिप्लोमा
३ वर्षांनंतर पदवी
४ वर्षांनंतर ऑनर्स किंवा संशोधन ऑनर्स पदवी
या लवचिकतेमुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या गरजेनुसार शिक्षण सुरू ठेवण्याची किंवा विश्रांती घेण्याची मुभा मिळते. अभ्यासानुसार, ७७ % विद्यार्थी मानतात की, हे धोरण शिक्षण सोडणाऱ्यांचे प्रमाण कमी करेल, तर ६३ % विद्यार्थी यामुळे काहीजण शिक्षण अर्धवट सोडू शकतात असे मानतात.
अकॅडमिक क्रेडिट बँक (ABC) –
अकॅडमिक क्रेडिट बँक ही एक डिजिटल प्रणाली आहे ज्यात विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक क्रेडिट्स साठवले जातात. या प्रणालीमुळे विविध संस्थांमधून मिळवलेले क्रेडिट्स एकत्र करून पदवी पूर्ण करता येते. ८४% विद्यार्थी मानतात की ही प्रणाली विद्यार्थ्याभिमुख शिक्षणाला प्रोत्साहन देईल, तर ७३ % विद्यार्थी यामुळे शिक्षणाच्या गुणवत्तेवर परिणाम होऊ शकतो असे मानतात.
पदवी अभ्यासक्रमांची रचना –
NEP 2020 अंतर्गत पदवी अभ्यासक्रमांची रचना अधिक लवचिक करण्यात आली आहे.
* मुख्य (Major) आणि गौण (Minor) विषयांची निवड
* विद्यार्थ्यांना पहिल्या वर्षानंतर मुख्य आणि गौण विषयांमध्ये बदल करण्याची मुभा
तीन प्रकारचे पदवी अभ्यासक्रम :
* तीन वर्षांचा पदवी अभ्यासक्रम (120 क्रेडिट्स)
* चार वर्षांचा ऑनर्स पदवी अभ्यासक्रम (160 क्रेडिट्स)
* चार वर्षांचा संशोधन ऑनर्स पदवी अभ्यासक्रम (160 क्रेडिट्स)
या रचनेमुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या आवडीप्रमाणे अभ्यासक्रम निवडण्याची आणि बदलण्याची सुविधा मिळते.
नाममात्र नोंदणी प्रमाण (Gross Enrolment Ratio – GER) –
NEP 2020 चे उद्दिष्ट २०३५ पर्यंत उच्च शिक्षणातील GER ५० % पर्यंत वाढवणे आहे. २०१८ मध्ये हे प्रमाण २६.३ % होते, जे २०२१ मध्ये २७.१ % आणि २०२४ मध्ये ३० % पर्यंत वाढले आहे.
विद्यार्थी दृष्टिकोन –
अभ्यासानुसार, NEP 2020 बाबत विद्यार्थ्यांचे मत मिश्रित आहे :
८० % विद्यार्थी नवीन अभ्यासक्रम संरचनेबद्दल जागरूक आहेत.
६४ % विद्यार्थी मानतात की चार वर्षांच्या ऑनर्स पदवीमुळे थेट Ph.D. साठी अर्ज करता येईल.
८४ % विद्यार्थी मानतात की ही पदवी परदेशातील उच्च शिक्षणासाठी फायदेशीर ठरेल.
८१ % विद्यार्थी त्यांच्या महाविद्यालयातील मुख्य आणि गौण विषयांच्या अध्यापनाने समाधानी आहेत.
NEP 2020 हे शिक्षण क्षेत्रात एक क्रांतिकारी पाऊल आहे. यामुळे विद्यार्थ्यांना अधिक लवचिकता, विविधता आणि संधी मिळतात. तथापि, या धोरणाच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी विद्यार्थ्यांची जागरूकता वाढवणे, शिक्षकांचे प्रशिक्षण आणि संस्थात्मक आधारभूत सुविधा आवश्यक आहेत.
———————————————————————————————–
