कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
भारतीय राजकारणात जागतिकीकरण आणि स्थानिकीकरण (Global to Local आणि Local to Global) या दोन विरुद्ध वाटचालींच्या प्रभावामुळे राजकीय धोरणे आणि विचारसरणीत एक नवे वळण दिसून येते. भारतीय राजकारण आता एका अशा वळणावर येऊन ठेपलं आहे, जिथे जागतिक घडामोडींचा स्थानिक राजकारणावर आणि स्थानिक जनतेच्या अपेक्षांचा जागतिक व्यासपीठावर खोलवर प्रभाव दिसून येतो.
“जागतिक ते स्थानिक आणि स्थानिक ते जागतिक” हा प्रवाह केवळ धोरणांच्या आदानप्रदाना पुरताच मर्यादित राहिलेला नसून, तो आता राजकीय प्रचार, निवडणूक यंत्रणा, विकासाचे मॉडेल्स आणि मतदाराच्या मानसिकतेवरही स्पष्टपणे उमटत आहे. ही बदलती दिशा भारतीय लोकशाहीच्या गतिशीलतेचं नविन रूप समोर ठेवते, जिथे गावकुसातील समस्या आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध यांचं एक आगळंच नातं उभं राहत आहे. याचा प्रभाव खालील काही मुद्द्यांतून लक्षात येते.
१. जागतिकीकरणाचा राजकीय प्रभाव (Global to Local) –
- आर्थिक धोरणांमध्ये बदल : जागतिक बाजारपेठ, WTO, FDI यांचे वाढते महत्त्व भारतीय सरकारवर दबाव आणते की त्यांनी आर्थिक सुधारणांमध्ये वेग वाढवावा. त्यामुळे स्थानिक शेतकरी, लघुउद्योग, कामगार यांच्यावर परिणाम होतो.
- राजकीय प्रतिमा व्यवस्थापन : पंतप्रधान, मुख्यमंत्री हे सोशल मीडिया, आंतरराष्ट्रीय परिषदांमधून स्वतःचा जागतिक नेता म्हणून चेहरा निर्माण करत आहेत. “वसुधैव कुटुंबकम्”, “वन अर्थ, वन फॅमिली” यासारख्या घोषणांमधून जागतिक भूमिका मांडली जाते.
- परराष्ट्र धोरणातील आक्रमकता : चीन, पाकिस्तान, अमेरिका, अरब राष्ट्रे यांच्याशी भारताचे संबंध आता फक्त कूटनीतीपुरते मर्यादित नाहीत, तर देशांतर्गत राजकारणाचा भाग बनत आहेत.
२. स्थानिकतेचा जागतिक प्रभाव (Local to Global) –
- स्थानिक चळवळी जागतिक बनत आहेत : शेतकरी आंदोलन, दलित चळवळ, महिला आंदोलने यांना आंतरराष्ट्रीय माध्यमांमध्ये वाव मिळतो आहे. त्यामुळे भारतातील अंतर्गत मुद्द्यांवर परदेशातही चर्चा होते.
- संस्कृती व वारसा जागतिक पातळीवर नेण्याचा प्रयत्न : योग, आयुर्वेद, खानपान, अध्यात्म यांचा प्रचार ‘सॉफ्ट पॉवर’ म्हणून केला जातो. मात्र, याचा वापर सांस्कृतिक राष्ट्रवाद पुढे नेण्यासाठीही होतो. जे काही वेळा वादग्रस्त ठरते.
- डायस्पोरा राजकारण : परदेशातील भारतीय नागरिकांचा विशेषतः अमेरिकेतील भारतातील निवडणुकीत प्रभाव वाढतो आहे. राजकीय पक्ष भारतीय मतदारांइतकाच NRI भावनेलाही लक्ष्य करत आहेत.
३. या टप्प्यांवरील राजकीय वळणांचे आव्हान –
- आव्हान स्पष्टीकरण : राष्ट्रीय हित विरुद्ध जागतिक दबाव WTO/IMF सारख्या संस्था व परदेशी गुंतवणूकदार यांच्या अटी आणि ग्रामीण भारताची गरज यामध्ये विरोधाभास
- परंपरा विरुद्ध आधुनिकता : ‘मेड इन इंडिया’ म्हटले तरी घटक भाग चीनमधून, संस्कृतीचे जतन पण जागतिक ब्रँडिंग
- सांस्कृतिक विविधतेचे राजकारण : स्थानिक बोली, परंपरा यांना देशांतर्गत ओळख मिळावी असा आग्रह
- जागतिकीकरण त्यास एकसंध बनवतो : डिजिटल जागतिकीकरणामुळे राजकीय पारदर्शकतेला तडा आंतरराष्ट्रीय सोशल मीडिया व प्लॅटफॉर्मवरून स्थानिक राजकीय विषय ‘व्हायरल’ होतात यावर नियंत्रण ठेवणे कठीण
भारतातील राजकारण जागतिक घटनांची सावली असतानाच स्थानिक भावनांचे प्रतिबिंब देखील आहे. आजचा भारतीय मतदार ‘गावकडचा जागतिक नागरिक’ झाला आहे –त्याच्या अपेक्षा डिजिटल, आंतरराष्ट्रीय आणि स्थानिक सन्मानाच्या आधारावर आधारित आहेत. हा वळण काँग्रेससाठीही आणि भाजपसाठीही एक कसोटीचा क्षण आहे – स्थानिक मुळांशी जोडलेले राहून जागतिक व्यासपीठावर सक्षम उपस्थिती ठेवणे ही 21व्या शतकातील राजकारणाची खरी परीक्षा ठरते.
—————————————————————————————
