शाहू महाराजांची शेती विषयक दूरदृष्टी

कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क

छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी १७ व्या शतकात अद्वितीय कार्य केले. २१ व्या शतकातही त्यांचे कार्य आदर्श जीवनासाठी पाउलवाट ठरते. शिवाजी महाराज शूर राजे होतेच शिवाय ते रयतेचे राजे होते. लोक कल्याणकारी राजे होते. आपले राष्ट्र शेतीप्रधान आहे याची जाणीव ठेऊन बळीराजाला शिवाजी महाराजांनी सन्मान दिला. शेतीचे, शेतकऱ्याचे व वनस्पती-वन, निसर्गाचे महाराजांनी संरक्षण केले. छत्रपती शिवाजी महाराज याचे राजर्षी शाहू महाराज वंशज. शाहू महाराज यांचे कार्यही दिपवून टाकणारे होते. त्यांनी शेती, शेतीपूरक व्यवसाय, शेतकरी, बहुजन समाज यांच्या विकासासाठी सारे आयुष्य वेचले. छत्रपती शिवाजी महाराज आणि राजर्षी शाहू महाराज हे दोघेही शेतकरी आणि शेतीसंबंधी अत्यंत दूरदृष्टीने आणि कल्याणकारी धोरणे राबवणारे महान शासक होते. त्यांचे कार्य वेगवेगळ्या काळात घडले असले तरी, दोघांनीही शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारण्यासाठी महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.

छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे शेती व शेतकऱ्यांसाठीचे कार्य :

जमिनीचे मोजमाप व नोंदणी (राजस्व प्रणाली) : शिवाजी महाराजांनी मालमत्ता सर्वेक्षण करून जमिनीचे मोजमाप केले. त्यावर आधारित “बंधाई” (उत्पन्नाच्या अंदाजावर आधारित करप्रणाली) सुरू केली. शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नानुसार योग्य कर आकारण्यात आला.

करप्रणालीत सुधारणा : अनावश्यक कर आणि वसुली बंद केली. शेतकऱ्यांवर होणारे जुलमी जबरदस्तीचे कर रद्द केले. कर आकारणीमध्ये पारदर्शकता आणली.

शेतकऱ्यांचे संरक्षण : मोगल आणि आदिलशाही लुटारूंमधून शेतकऱ्यांना वाचवले. शेतीचे नुकसान होऊ नये यासाठी शेतकऱ्यांना संरक्षण दिले.

सिंचन आणि पाण्याचे व्यवस्थापन : तलाव, विहिरी, बंधारे अशा सिंचन प्रकल्पांना प्रोत्साहन दिले. शिवाजी महाराजांनी शेतकऱ्यांना ‘अन्नदाता’ मानले आणि त्यांच्या कामाचा आदर केला. त्यांनी शेतकऱ्यांचा सन्मान राखला.

राजर्षी शाहू महाराज यांचे शेती व शेतकऱ्यांसाठीचे कार्य :

शेतकऱ्यांना आर्थिक मदत : शेतकऱ्यांसाठी कर्जसहाय्य योजना राबवल्या. सावकारांच्या जुलमापासून शेतकऱ्यांची सुटका करण्यासाठी प्रयत्न केले.

सामाजिक सुधारणांसह शेतीची सुधारणा : शेतकऱ्यांच्या मुलांनाही शिक्षण मिळावे म्हणून शैक्षणिक संस्था उघडल्या. शेतीसंबंधी प्रशिक्षण दिले.

सिंचन योजनांवर भर : नदी, बंधारे, विहिरी अशा सिंचन प्रकल्पांना आर्थिक मदत केली.

शेतकऱ्यांच्या हक्कांचे रक्षण : शेतकऱ्यांना जमिनीचे हक्क दिले. शेती आणि शेतकऱ्यांवर होणारे अन्याय थांबवले.

कृषी प्रदर्शन आणि प्रोत्साहन : शेतीच्या नविन तंत्रज्ञानास प्रोत्साहन दिले. शेती उत्पादन वाढीसाठी कृषी प्रदर्शन भरवले.

——–