कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
ज्यांनी दुध उत्पादनात भारताला जगात पहिल्या क्रमांकावर नेले,दुध उत्पादनामुळे लाखो भावा-बहिणींना रोजगार मिळाला त्यांचा अर्थात डॉ. वर्गीस कुरियन यांचा आज ९ सप्टेंबर स्मृतिदिन आहे. कुरियन यांनी अमूल दुधच्या यशस्वी मोडेलच्या आधारावर शेतकऱ्यांचे संघटन करून, म्ध्यस्थाना दूर सारून आणि ग्रामीण भागातून मोठ्या प्रमाणावर दूध उत्पादन घेऊन भारतामध्ये दुग्धक्रांती घडवून आणली. त्यांनी या कार्यक्रमाला ऑपरेशन फ्लड असे नाव दिले. या उपक्रमातर्गत राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळाने देशभरात सहकारी दूध संस्थांचे जाळे उभारले, ज्यामुळे भारत दुग्ध उत्पादनात जगात अग्रेसर बनला.
डाॅ.वर्गीस कुरियन यांनी भारताच्या श्वेतक्रांतीचे नेतृत्व केले, ज्यामुळे भारत दुग्धजन्य पदार्थांमध्ये स्वयंपूर्ण बनला आणि जगातील सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश म्हणून उदयास आला. त्यांनी सहकारी दुग्धविकास मॉडेल विकसित केले, ज्यामध्ये अमूलसारख्या कंपन्यांचा समावेश आहे, आणि ग्रामीण विकास तसेच शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली
शेतकऱ्यांचे संघटन :
त्यांनी अमूलच्या धर्तीवर शेतकऱ्यांना एकत्र आणून सहकारी संस्थांची स्थापना केली. यामुळे शेतकऱ्यांना थेट बाजारात पोहोचण्यास आणि चांगले दर मिळवण्यास मदत झाली.
अमूल मॉडेल :
आनंद मिल्क युनियन लिमिटेड (अमूल) हे त्यांचे मॉडेल यशस्वी ठरले. या मॉडेलमुळे गावातील दुग्धव्यवसायिकांना आर्थिक स्थैर्य मिळाले आणि शहरी भागातील दुधाची टंचाई दूर झाली.
मध्यस्थांची मक्तेदारी संपुष्टात आणली :
कुरियन यांनी दूध पुरवठा साखळीतील मध्यस्थांना दूर केले, ज्यामुळे शेतकऱ्यांना त्यांच्या उत्पादनाचा योग्य मोबदला मिळाला आणि ग्राहकांना चांगल्या दर्जाचे दूध उपलब्ध झाले.
ऑपरेशन फ्लड ( श्वेतक्रांती ) :
१९७० मध्ये सुरू झालेल्या या प्रकल्पाचे ध्येय होते की संपूर्ण भारतामध्ये दुधाचे उत्पादन वाढवणे आणि ग्रामीण विकासाला चालना देणे.
राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळ
१९६५ मध्ये स्थापन झालेल्या राष्ट्रीय दुग्ध विकास मंडळचे प्रमुख म्हणून कुरियन यांनी या क्रांतीचा विस्तार केला आणि देशभरात सहकारी संस्था उभारल्या. या प्रयत्नांमुळे भारताला दुधाची टंचाई असलेला देश न राहता, जगातील सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश बनण्यास मदत झाली, ज्यासाठी डॉ. कुरियन यांना ‘भारताचे मिल्कमन’ किंवा ‘श्वेतक्रांतीचे जनक’ म्हणून ओळखले जाते.
पुरस्कार आणि गौरव
१९६३ – रेमन मैगसेसे पुरस्कार. १९६५ – पद्मश्री. १९६६ – पद्मभूषण. १९८६ – कृषीरत्न पुरस्कार. १९८९ – जागतिक अन्न पुरस्कार. १९९९ – पद्मविभूषण.
——————————————————————————————–
