नवी दिल्ली : प्रसारमाध्यम वृत्तसेवा
‘श्री अन्न’ म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या नाचणी, बाजरी, ज्वारी आदी मिलेट्सच्या उत्पादनात भारताने २०२४-२५ या हंगामात मोठी झेप घेतली आहे. जुलै २०२५ पर्यंत देशात एकूण १८०.१५ लाख टन मिलेट्सचे उत्पादन झाले असून, हे मागील वर्षाच्या तुलनेत ४.४३ लाख टनांनी अधिक आहे. ही सातत्यपूर्ण वाढ देशातील विविध कृषी-जलवायू क्षेत्रांत मिलेट्स शेतीला दिलेल्या प्रोत्साहनाची आणि केंद्राच्या ठोस प्रयत्नांची फलश्रुती मानली जात आहे.
मिलेट्स उत्पादनात राजस्थान अव्वल
२०२४-२५ मध्ये बाजरीच्या उत्पादनात राजस्थानने देशात पहिला क्रमांक मिळवला आहे. कमी भांडवल, हवामान बदलाला तोंड देण्याची क्षमता आणि पोषणमूल्यांनी परिपूर्ण असलेल्या या पिकाला ग्रामीण भागात मोठा प्रतिसाद मिळत आहे.
सरकारी मदत आणि योजना
मिलेट्स शेतीला चालना देण्यासाठी केंद्र सरकारने अर्थसंकल्पीय आणि धोरणात्मक सहाय्य वाढवले आहे. राष्ट्रीय खाद्य सुरक्षा आणि पोषण मिशन अंतर्गत कृषी व किसान कल्याण विभागाने पोषक धान्यांवर ( ज्वारी, बाजरी, नाचणी, कुटकी, कोडो, सावा-झांगोरा, कांगणी-काकून ) विशेष उप-मिशन राबवले आहे. ही मोहीम देशातील २८ राज्ये आणि २ केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये सुरू आहे.
राज्ये आपल्या गरजेनुसार पंतप्रधान राष्ट्रीय कृषी विकास योजना वापरून बाजरी उत्पादन सुधारू शकतात. तसेच पोषक धान्य उप-मिशन शेतकऱ्यांना तांत्रिक व आर्थिक मदत पुरवते.
प्रक्रिया उद्योगांनाही चालना
मिलेट्सच्या मूल्यवर्धनासाठी पंतप्रधान सूक्ष्म खाद्य प्रसंस्करण उद्योगांचे औपचारिकीकरण योजना (PM-FME) अंतर्गत बाजरी-आधारित उत्पादनांशी संबंधित सूक्ष्म युनिट्सना मदत दिली जाते. २०२५-२६ साठी या योजनेस २,००० कोटी रुपये मंजूर करण्यात आले आहेत. याशिवाय, उत्पादनाशी जोडलेल्या प्रोत्साहन योजना सुरू करून ब्रँडेड रेडी-टू-इट (RTE) आणि रेडी-टू-कूक (RTC) उत्पादनांना प्रोत्साहन दिले जात आहे, जेणेकरून घरगुती व निर्यात बाजारपेठेत मिलेट्स-आधारित पदार्थांचा पुरवठा वाढेल आणि शेतकरी थेट अन्नप्रक्रिया उद्योगांशी जोडले जातील.
तज्ञांच्या मते, सरकारी योजनांचा वेग, वाढती आरोग्य-जागरूकता आणि बदलत्या हवामानाच्या पार्श्वभूमीवर ‘श्री अन्न’चे उत्पादन व वापर आगामी काळात आणखी मोठ्या प्रमाणावर वाढण्याची चिन्हे आहेत.
——————————————————————————————
