कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम न्यूज
हैबतबाबा पवार आरफळकर हे वारकरी परंपरेतील एक महत्त्वाचे व्यक्तिमत्व होय. त्यांनी संतज्ञानेश्वरांच्या आषाढी व कार्तिकी वारीमध्ये लष्करी शिस्त, समारंभ आणि राजाश्रय यासह नवे स्वरूप आणले. ते साताऱ्याच्या आरफळ (आरफळकर) गावातील पवार घराण्यात जन्मले. ते ग्वाल्हेर येथे सिंधिया–शिंदे सैन्यात सरदार म्हणून कार्यरत होते. सैन्यात सेवा बजावत असतानाच त्यांनी अध्यात्मात रुची घेतली. एका जीवावर बेतलेल्या प्रसंगातून हरिपाठामुळे ते सुखरूप बाहेर पडले आणे ते पांडूरंगाच्या सेवेत विलीन झाले.
हैबतबाबा आरफळकडे येताना भिल्लांनी त्यांना कैद केले, पण हैबतबाबांनी अखंड हरिपाठ सुरू ठेवला. त्यांच्या भक्तीने कैदी नायकच बदलला आणि बाद परतवला. ते कैदेतून सुटले. त्यानंतर ते आळंदीमध्ये स्थायीक झाले. परत ते आरफळला गेलेच नाहीत. आषाढी एकादशीच्या वारीत माऊली (ज्ञानेश्वर) पालखीची स्वतंत्र सुरुवात १८३१-३२ मध्ये हैबतबाबांनी केली. या पालखीत त्यांनी सैन्यशिस्त आणून, दिंडी संख्या, पोशाख, भजन-समूह, निर्णयप्रणाली याची सुरुवात केली. त्यांनी सोहळ्याचे नियम आखून दिले. हैबतबाबा यांच्या प्रयत्नामुळे शिंदे/शितोळे सरकारकडून हत्ती, घोडे, तंबू, जरीपटका, मनोऱ्यासारखे लष्करी उपक्रम आणि प्रारंभिक खर्च दिला गेला. हैबतबाबांमुळे वारकरी संप्रदायाला एक वेगळी ओळख मिळाली.
हैबतबाबांनी वारीत लष्करी शिस्त अशी आणली :
वारकऱ्यांची शिस्तबद्ध मिरवणूक : हैबतबाबांनी वारकऱ्यांच्या दिंडीमध्ये लष्करी मिरवणुकीसारखी शिस्त आणली. प्रत्येक वारकरी ठराविक रांगेत, अनुशासन पाळून, एकसंधतेने चालतात. वेशभूषा, झेंडे, वाद्ये – या सर्व बाबतीत एकरूपता आणि नीटनेटकेपणा राखला आहे.
ध्वज आणि गजर यांचे व्यवस्थापन : लष्करी शिस्तीप्रमाणेच, वारीदरम्यान झेंड्यांची मांडणी, गजर (घोषणा), आणि टाळ-मृदंगांचा आवाज एका ठराविक नियमांतर्गत वापरण्यात येते. कोणत्या वेळी काय वाजवायचं, कसे गाणं म्हणायचं, याची ठाम आखणी केलेली आहे.
नियमित वेळापत्रक आणि थांबे : हैबतबाबांनी वारीचे ठिकाणी ठिकाणी थांबे, मुक्काम, भोजन व्यवस्था, विश्रांती यासाठी एक वेळापत्रक ठरवले आहे, जे लष्करी शिबिरासारखे काटेकोर आणि वेळेवर पार पडत आहे. यामुळे संपूर्ण वारीमध्ये एक सुसंगतता निर्माण झाली आहे.
शिस्तभंग करणाऱ्यांसाठी कठोर भूमिका : वारीत सहभागी होणाऱ्यांनी काही अनुशासन मोडले, तर हैबतबाबा त्यांना समजवून देत, पण आवश्यक असेल तर कठोर निर्णयही घेत. त्यामुळे वारीतील प्रत्येकजण अनुशासनाचे पालन करत असे.
समविचारी कार्यसंघ :त्यांनी स्वतःभोवती शिस्तप्रिय आणि कर्तव्यनिष्ठ व्यक्तींचा कार्यसंघ उभा केला होता, जे वारीच्या व्यवस्थापनात मदत करत. या कार्यसंघाने दिंडीमध्ये सुरक्षा, स्वच्छता, अन्नवाटप आणि गडबडीवर नियंत्रण यासाठी काम केले.
आदर्श नेतृत्व आणि प्रेरणा : हैबतबाबांचे नेतृत्व प्रेरणादायी होते. त्यांच्या शिस्तप्रियतेमुळे वारीमध्ये सहभागी होणाऱ्या हजारो वारकऱ्यांना एकत्र आणणे, त्यांना भक्तीच्या मार्गावर चालवणे शक्य झाले.
हैबतबाबा आरफळकर हे वारीतील एक महत्त्वाचे आणि आदरणीय व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांनी पंढरपूरच्या वारीमध्ये लष्करी शिस्तीचा एक अनुकरणीय आदर्श प्रस्थापित केला होता. त्यांच्या कार्यपद्धतीत शिस्त, शिस्तबद्धता आणि भक्ती यांचा सुंदर संगम दिसून येतो.
