प्रसारमाध्यम : डेस्क
पर्यावरण आणि आरोग्य यांचा अतिशय घनिष्ठ आणि परस्परावलंबी संबंध आहे. पर्यावरणातील बदल, दूषितता, नैसर्गिक संसाधनांची अवस्था, हवामान, पाण्याची गुणवत्ता, वायू आणि अन्न यांचे आरोग्यावर थेट परिणाम होतात. प्रदुषणामुळे आणि वृक्ष तोडीमुळे निसर्गाचे आरोग्य बिघडते याचबरोबर मानवी आरोग्यही बिघडते. या दोन घटकांच्या परस्पर संबंधाविषयी अधिक माहिती जाणून घेवूया.
हवा प्रदूषण आणि आरोग्य : हवा दूषित होणे हे अनेक आजारांचे मूळ कारण आहे, जसे की श्वसनाचे आजार (दमा, ब्राँकायटिस), हृदयविकार, फुफ्फुसाचा कर्करोग, लहान मुलांमध्ये सर्दी, खोकला, फुप्फुसाचा त्रास, औद्योगिक भागात आणि वाहतुकीची घनता जास्त असलेल्या शहरांमध्ये हवेतील धुलीकण (PM2.5, PM10), नायट्रोजन डायऑक्साइड (NO2), सल्फर डायऑक्साइड (SO2) यांची पातळी अधिक असते.
पाणी प्रदूषण आणि आरोग्य: दूषित पाण्यामुळे अनेक संसर्गजन्य आजार होतात ते असे अतिसार, कॉलरा, टायफॉइड, हिपॅटायटिस A आणि E, त्वचेचे रोग आणि डोळ्यांचे संसर्ग, पिण्याच्या पाण्याची गुणवत्ता योग्य नसेल, तर संपूर्ण समाजाचे आरोग्य धोक्यात येते.
जैवविविधता आणि रोग: जैवविविधतेचा ऱ्हास झाल्यास नवीन संसर्गजन्य रोगांची शक्यता वाढते. प्राणी-मानव संपर्क वाढल्यामुळे झूनोटिक (प्राण्यांमधून माणसात येणारे) रोग वाढतात. उदा. कोरोनाव्हायरस (COVID-19), बर्ड फ्लू, स्वाईन फ्लू, नोव्हेल कोरोना.
अन्न प्रदूषण आणि आरोग्य: रासायनिक खते, कीटकनाशके, आणि प्लास्टिकचा अतिरेकी वापर अन्नपदार्थांतून शरीरात प्रवेश करतो. यामुळे होणारे आजार: पचनसंस्थेचे त्रास, कर्करोग, हार्मोनल असंतुलन
हवामान बदल आणि आरोग्य: हवामान बदलामुळे उष्णतेची लाट, पूर, दुष्काळ यासारख्या नैसर्गिक आपत्ती वाढतात. यामुळे: उष्माघात (Heat Stroke), मानसिक आजार (उदा. नैराश्य, चिंता), पोषणतटस्थता (Malnutrition) – दुष्काळामुळे अन्नटंचाई
आरोग्याच्या अनुषंगाने स्वच्छता आणि कचरा व्यवस्थापन: खराब कचरा व्यवस्थापनामुळे डास, माशा व उंदीर वाढतात, जे रोगांचे वाहक ठरतात. उदा. डेंग्यू, मलेरिया, चिकनगुनिया
वनसंवर्धन आणि मानसिक आरोग्य: हिरवेगार परिसर, निसर्गाशी संपर्क मानसिक स्वास्थ्य सुधारतो. तणाव कमी होतो, झोप चांगली लागते, आणि आनंददायक भावना वाढतात.
पर्यावरणाची स्वच्छता आणि संतुलन राखले तर आरोग्य चांगले राहते. त्यामुळे वृक्षारोपण, प्रदूषण नियंत्रण, जलस्रोतांचे रक्षण, नैसर्गिक संसाधनांचा योग्य वापर, आणि हरित तंत्रज्ञानाचा अवलंब हा आरोग्य सुधारण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.
