मुंबई : प्रसारमाध्यम वृत्तसेवा
भारताच्या डिजिटल अर्थव्यवस्थेला अधिक स्मार्ट आणि सुलभ बनवण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल टाकले जात आहे. देशातील रिअल-टाइम पेमेंट सिस्टीम असलेल्या UPI (युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस) मध्ये लवकरच मोठे तांत्रिक अपग्रेड होणार आहे. नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) एक नवीन IoT आधारित ‘स्मार्ट UPI’ प्रणाली विकसित करत असून, यामार्फत स्मार्टवॉच, कनेक्टेड कार, स्मार्ट टीव्ही आणि इतर उपकरणांमधून थेट पेमेंट करणे शक्य होणार आहे.
बिझनेस स्टँडर्डच्या रिपोर्टनुसार, ही प्रणाली २०२५ मध्ये होणाऱ्या ग्लोबल फिनटेक फेस्टिव्हल (GFF) मध्ये सादर होणार असून, सध्या ती नियामक मंजुरीच्या प्रक्रियेत आहे.
नवे तंत्रज्ञान कसे काम करेल ?
या ‘स्मार्ट UPI’ प्रणालीमध्ये प्रत्येक उपकरणाला एक वेगळा UPI आयडी (VPA) दिला जाईल, जो वापरकर्त्याच्या मुख्य खात्याशी लिंक केलेला असेल.
-
सुरुवातीला, डिव्हाइस लिंक करताना OTP द्वारे एकदाच व्हेरिफिकेशन करावे लागेल.
-
एकदा अधिकृतता दिल्यानंतर, डिव्हाइस स्वतःच पूर्व-निर्धारित मर्यादेत व्यवहार करू शकेल.
-
वापरकर्त्याला प्रत्येक वेळी अ‍ॅप उघडण्याची गरज भासणार नाही.
कोणत्या तंत्रज्ञानावर आधारित ?
ही प्रणाली NPCI च्या विद्यमान UPI ऑटो पे आणि UPI सर्कल यांवर आधारित आहे.
-
UPI ऑटो पे: एकदाच परवानगी दिल्यानंतर नियमित व्यवहार (उदा. सबस्क्रिप्शन, तिकीट बुकिंग) आपोआप पूर्ण होतील.
-
UPI सर्कल: ठराविक व्यापारी किंवा सेवांसाठी सुलभ आणि विश्वासार्ह पेमेंट सेटअप प्रदान करतो.
कुठे होईल उपयोग ?
| स्मार्ट डिव्हाइस | संभाव्य वापर |
|---|---|
| स्मार्टवॉच | फिटनेस सबस्क्रिप्शन, दुकानदार पेमेंट |
| कनेक्टेड कार | टोल, पार्किंग, पेट्रोल भरणा |
| स्मार्ट टीव्ही | OTT रिन्यूअल, ऑन-डिमांड कंटेंट |
| व्हॉइस असिस्टंट्स | वीज बिल, गॅस बिल, किराणा सामान |
सुरक्षितता कशी राहील ?
NPCI कडून या प्रणालीला सर्वतोपरी सुरक्षा दिली जाणार आहे. व्यवहारासाठी बायोमेट्रिक, पिन किंवा व्हॉइस-व्हेरिफिकेशन यंत्रणा वापरण्यात येईल.
-
फसवणूक रोखण्यासाठी व्यवहार मर्यादा आणि वापरकर्ता मंजुरीचे स्पष्ट नियम लागू केले जातील.
NPCI चा मोठा इनोव्हेशन प्लॅन
या प्रकल्पाचा समावेश NPCI च्या वार्षिक इनोव्हेशन योजनेत करण्यात आला आहे. २०२५ च्या दुसऱ्या सहामाहीत ही सेवा देशभर लागू होण्याची शक्यता आहे.
सध्या ही प्रणाली टेस्टिंग आणि नियामक मंजुरीच्या टप्प्यावर असून, यशस्वी झाल्यास भारत IoT आधारित पेमेंट प्रणाली सुरू करणारा अग्रगण्य देश ठरेल.
‘डिजिटल इंडिया’च्या पुढच्या पर्वात स्मार्ट डिव्हाइसेसद्वारे व्यवहार ही संकल्पना आता प्रत्यक्षात उतरू लागली आहे. ‘स्मार्ट UPI’ ही प्रणाली फास्ट, सुलभ, आणि अत्यंत सुरक्षित व्यवहारांच्या दिशेने एक निर्णायक पाऊल ठरणार आहे. अ‍ॅप न उघडता, डिव्हाइसवरून थेट पेमेंट करणे आता स्वप्न न राहता वास्तव ठरणार आहे !
—————————————————————————————-
