तुम्ही ही होऊ शकता आंगडिया; हवाला म्हणजे काय?

प्रसारमाध्यम डेस्क:

आंगडिया म्हणजे व्यापाऱ्यांसाठी अत्यंत विश्वासू आणि तातडीची डिलिव्हरी सेवा.आंगडिया परंपरा भारतात १७००–१८०० च्या काळात उदयास आली,भारताच्या पारंपरिक व्यापार व्यवस्थेत आजही त्यांची महत्त्वाची भूमिका आहे.आंगडिया (किंवा हवाला कुरिअर) हे प्रामुख्याने गुजरात, महाराष्ट्र, राजस्थान, तसेच काही अन्य राज्यांमध्ये आढळणारे पारंपरिक कुरिअर/डिलिव्हरी एजंट असतात. ते मुख्यतः दागदागिने, हिरे, सोनं-चांदी, मोठ्या रकमेचे रोख पैसे अतिशय जलद, सुरक्षित आणि विश्वासाने एक ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी पोहोचवतात.व्यापार्‍यांमध्ये त्यांची १00% विश्वासार्हता ही ओळख.हे साधारणपणे हवाल (पावती/नोट), कोडवर्ड, पारंपरिक रजिस्टर यांच्या मदतीने व्यवहार नोंदवतात.सर्व आंगडिया हवाला नाहीत.पण हवाला व्यवहारात आंगडियांचा कधी कधी वापर होतो.

व्यापारी आंगडियाच वापरतात, बँका का नाही?

बँकेसारखीऔपचारिकता नाही किंवा विलंब टाळून व्यापाऱ्यांची गरज त्वरित भागवतात. व्यवहार बहुतेक वेळा विश्वास आणि परंपरेवर आधारित.आंगडिया हे फक्त कुरिअर नाहीत — ते व्यापारविश्वातील विश्वासाचे आधारस्तंभ आहेत.त्यांची भूमिका बँकिंग सिस्टमच्या फास्ट लो-कॉम्प्लिकेशन पर्यायासारखी आहे.

 अति जलद वेग: काही तासांत काम पूर्ण तत्काळ आणि विश्वासाचे व्यवहार

  विश्वास: पिढ्यान्-पिढ्या संबंध

  कमी प्रक्रिया: डॉक्युमेंटेशन कमी

  रात्र–दिवस सेवा: कोणत्याही वेळी व्यवहार

व्यापाऱ्याचे पैसे किंवा मौल्यवान माल सुरक्षितपणे निर्दिष्ट ठिकाणी पोहोचवणे.कमी वेळेत दस्तऐवजाशिवाय (किंवा मिनिमल कागदपत्रांसह) ट्रान्सफर करणे.

शहरां-राज्यांमधील नेटवर्क;मुंबई–सूरत, अहमदाबाद–मुंबई, राजस्थान–मुंबई अशा प्रमुख व्यापार मार्गांवर मजबूत जाळे.यांच्याकडे स्वतःचे धावणारे (रनर्स) आणि गोपनीय मार्ग असतात.

आंगडियांची संपूर्ण कार्यपद्धती
⇒ ग्राहक माल/रक्कम देतो.व्यापारी किंवा ज्वेलर आंगडियाला रोख रक्कम, हिरे, सोनं किंवा इतर मौल्यवान वस्तू देतो. तेव्हा आंगडिया ग्राहकाला एक हवाल (पावती) देतो. लहानशी स्लिप ज्यावर एक कोड/रक्कम लिहिलेली असते.

⇒ नेटवर्कमध्ये त्वरित माहिती जाते. आंगडियाचे स्वतःचे गुप्त आणि मजबूत नेटवर्क असते:

⇒ सायकल/बाईक/ट्रेन मार्ग

⇒ इतर शहरातील शाखा

⇒ रनर्स (धावणारे)

⇒ पिढ्यान्-पिढ्यांचे विश्वासू कर्मचारी

त्यांच्या नेटवर्कमुळे एक शहरातून दुसऱ्या शहरात माहिती काही सेकंदांत पोहोचते (मोबाइल, कोडवर्ड्स, पारंपरिक प्रणाली).

• त्यांची वाहतूक शैली
• सामान्य कपडे, कोणत्याही सुरक्षा गार्डसारखे नाही
• माल लपवण्याचे कौशल्य
• गर्दीत मिसळून सहज प्रवास
• ट्रेन–बस–प्रायव्हेट टॅक्सी यांचा वापर
• कोणालाही कळणार नाही अशा पद्धतीने रक्कम/दागिने हलवतात
• ही कधी कधी “शरीरावर बांधलेली बॅग” किंवा “इनरसिक्युर पाउचेस” पद्धत असते.

4) प्राप्तकर्ता शहरात माल मिळवतो;जेव्हा माल दुसऱ्या शहरात पोहोचतो:

प्राप्तकर्ता आपलाहवाल(पावती ) दाखवतो. ⇒ कोडवर्ड जुळतो ⇒ त्याला रक्कम/माल दिला जातो.       पूर्ण व्यवहार विश्वास आणि अचूकतेवर आधारित असतो.

आंगडिया आणि “हवाला” एकच का मानले जातात?

कधीकधी दोन्ही शब्द एकत्र वापरले जातात कारण दोन्ही रोख/मालाचे अनौपचारिक स्थानांतरण करतात.पण सगळे आंगडिया बेकायदेशीर नसतात.दागिन्यांच्या व डायमंड व्यापारामध्ये आंगडियांचे कार्य कायदेशीर स्वरूपातही चालते.

मुंबई–सूरत आंगडिया रूट (सगळ्यात प्रसिद्ध)

हा रूट भारतातील सर्वात व्यस्त आणि महत्त्वाचा रूट मानला जातो कारण:                                                          सूरत = जगातील 90% हिरे कटिंग–पॉलिशिंगचे उद्योग                                                                        मुंबई = डायमंड ट्रेडिंग + फिनान्स हब

हा रूट कसा चालतो?

सूरतमधील हिरा व्यापारी माल मुंबईला पाठवतात,आंगडिया लोक ट्रेन, कॅब किंवा खाजगी वाहनांचा वापर करतात  सामान्य प्रवाशी म्हणून प्रवास करतात, कोणालाही कळत नाही.मुंबईच्या ऑपिसमध्ये माल पोहोचवल्यानंतर,कोड/हवाल दाखवल्यावर प्राप्तकर्त्याला माल दिला जातो.

गती इतकी की सूरत–मुंबई = 4–6 तासांत माल पोहोचतो; काही वेळा रात्री दिलेला माल सकाळी मिळतो.

आंगडियांचे व्यवसाय मॉडेल (कमाई कशी होते?)

 1) सेवा शुल्क (कमिशन): 100,000 रुपये वाहतूक → 50–200 रुपये. दागिने/हिर्‍यांवर → मूल्याचा 0.01% ते         0.2%,हे शहर–शहरानुसार बदलते.

 2) वेगवान सेवा शुल्क :  तत्काळ किंवा रात्रीची सेवा → जास्त रक्कम कारण धोका जास्त + तातडी

 3) नेटवर्क फी : ज्या व्यापार्‍यांचा खूप मोठा व्यवहार असतो, त्यांच्याकडून मासिक किंवा वार्षिक करार शुल्क घेतले  जाते.

आंगडियांची कमाई:

आंगडियांची कमाई त्यांच्या शहरावर, मार्गावर, मालाच्या प्रकारावर आणि व्यापाऱ्यांच्या प्रमाणावर अवलंबून असते. पण तरीही साधारण चित्र असे आहे:

(A) रक्कम/मालावर कमिशन
साधारण कमिशन:

₹1,00,000 (1 लाख) वाहतूक → ₹50 ते ₹200

₹10 लाख → ₹300–₹800

₹1 कोटी → ₹2,000–₹10,000

सामान्य आंगडिया: ₹40,000–₹1,00,000

मोठे फर्म्स: ₹3–₹20 लाख+

रनर्स: ₹20,000–₹35,000 + ट्रिप कमिशन

मोठे आंगडिया (ज्यांचे मोठे नेटवर्क असते)

यांच्याकडे: 10–50 रनर्स मोठे व्यापारी ग्राहक रोज कोट्यवधींचे व्यवहार अशांची कमाई:

₹3 ते ₹10 लाख महिना काही टॉप आंगडिया फर्म्स → ₹15–20 लाख+ प्रतिमाह (फर्मच्या नावाने)

बेकायदेशीर काय?

टॅक्स चुकवण्यासाठी रोख रक्कम हलवणे,हवाला (अनधिकृत देश–विदेश व्यवहार).काळा पैसा वाहतूक हे कायद्याने दंडनीय आहे. सरकार कधी कधी IT, ED, DRI मार्फत छापे टाकते जेव्हा गैरव्यवहारांचा अंदाज येतो.गैरकायदेशीर “हवाला” किंवा करचुकवेगीरीशी संबंधित काहीही करणे धोकादायक आणि दंडनीय आहे.

आंगडियांचे नेटवर्क कोणत्याही बँकेपेक्षा मजबूत म्हणतात कारण:

“चुकीचा माणूस घेतला तर व्यवसाय संपतो.”  म्हणूनच ते फक्त,आपले गाव,आपला समुदाय,किंवा तपासलेल्या लोकांनाच काम देतात.

आंगडियांचे नेटवर्क बनण्याची गुरुकिल्ली: पिढ्यान्-पिढ्यांचा विश्वास,व्यापाऱ्यांशी बांधलेले संबंध,प्रत्येक शहरात छोट्या शाखा,हवाल सिस्टीम,प्रशिक्षित रनर्स,आंगडिया सेवा कायदेशीर मार्गाने, नोंदणीसह आणि पारदर्शक व्यवहारांसहच केली पाहिजे.एकदा विश्वास बसला की व्यापारी आयुष्यभर त्याच आंगडियाला काम देतात.

आंगडिया बनण्यासाठी आवश्यक अटी (सोप्या भाषेत)
1) अत्यंत प्रामाणिकपणा आणि विश्वासार्हता आंगडियाच्या कामात सर्वात महत्त्वाचे: प्रचंड प्रामाणिकपणा,गोपनीयता,व्यापाऱ्यांचा विश्वास,हे काम 100% विश्वसनीयतेवर चालते, एक चूक = व्यवसाय संपतो.

2) समुदाय/व्यापाऱ्यांशी मजबूत विश्वाससंबंध

आंगडिया प्रामुख्याने: जैन,मारवाडी,गुजराती,बनिया,राजस्थानी व्यापारी समुदाय यांच्या आत विश्वासाच्या आधारावर वाढलेला व्यवसाय आहे.बाहेरचा माणूसही करू शकतो, पण व्यापाऱ्यांचा विश्वास मिळवायला खूप वेळ लागतो,रेफरन्स/हमीदार लागतात.धाडस, मानसिक स्थैर्य आणि परिस्थिती हाताळण्याची क्षमता,तुमच्याकडे असणे आवश्यक,दबावात शांत राहणे,मोठ्या रकमेची जबाबदारी सांभाळणे,अचानक धोका/थांबवणे/तपासणी हाताळणे

प्रवासात सावधानता : शहरांचे रूट, बस/ट्रेन मार्गांची चांगली ओळख,खरी कौशल्ये,कोणत्या गल्लीने जायचे,कोणते मार्ग सुरक्षित,कोणता वेळ धोकादायक,पोलिस चेकपोस्ट कुठे असतात,ही भौगोलिक माहिती खूप महत्त्वाची.

कायदेशीर नोंदी आणि सरकारी परवानग्या,कायदेशीर आंगडिया सेवा देण्यासाठी आवश्यक ,GST नोंदणी (जर टर्नओव्हर लागू झाला तर),ट्रेड लायसन,व्यावसायिक परवाने,वैध बुक्स ऑफ अकाऊंटस,कायदेशीर कागदपत्रे ठेवली तर व्यवसाय सुरक्षित आणि टिकाऊ.

विश्वासू लोकांची टीम/रनर्स आंगडिया स्वतःच सर्व वाहतूक करत नाही.
त्याला लागतात २–१० विश्वसनीय रनर्स,१ नोंदी ठेवणारी व्यक्ती,प्रत्येक शाखेत १ जबाबदार माणूस ही टीम पिढ्यान्-पिढ्यांतील परिचित लोकांतून तयार होते.

थोडे भांडवल (Capital),आंगडिया म्हणून सुरुवात करताना,ऑफिस/काउंटर,रनर्सचे वेतन,सुरक्षित बॅग/लॉकर्स,प्रवास खर्च,आपत्कालीन निधी,यासाठी ₹50,000 – ₹2 लाख पर्यंत प्रारंभिक भांडवल लागते.

कायदे पाळण्याची तयारी (सर्वात महत्त्वाची अट),काळा पैसा वाहतूक टाळणे,KYC समजणे,ग्राहकांची ओळख पडताळणे,कर व कायद्याशी compliant राहणे,आजच्या काळात IT/ED/DRI तपासांचे धोके आहेत.
म्हणून 100% पारदर्शक व्यवसाय केल्यासच सुरक्षितता.

प्रतिष्ठेचा धोका (Reputation Risk) आंगडिया व्यवसाय पूर्णपणे नाव आणि प्रतिष्ठा यावर चालतो.
एकदा: माल हरवला,उशीर झाला,गैरव्यवहाराची शंका आली,तर ग्राहक कायमचे जातात आणि संपूर्ण नेटवर्कचे नुकसान होते.