कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम न्यूज
आज २१ जून. मराठी साहित्याच्या इतिहासात अत्यंत मानाचे स्थान लाभलेल्या आणि मराठीत सामाजिक व ऐतिहासिक कादंबरी लेखनाची पायाभरणी करणाऱ्या थोर साहित्यिक नाथमाधव यांचा आज स्मृतिदिन. द्वारकानाथ माधव पितळे हे त्यांचे पूर्ण नाव. लेखनासाठी त्यांनी ‘नाथमाधव’ हे टोपणनाव घेतले आणि पुढे हेच नाव त्यांच्या प्रतिभेचे, वैचारिक तेजस्वितेचे आणि ऐतिहासिक अभिमानाचे प्रतिक बनले.
जीवन प्रवास –
नाथमाधव यांचा जन्म १८७१ साली रत्नागिरी जिल्ह्यातील मालवण येथे एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. वकिली, शिक्षण, पत्रकारिता आणि लेखन हे त्यांच्या आयुष्यातील प्रमुख क्षेत्र होते. मराठीसह इंग्रजी व संस्कृत या भाषांवर प्रभुत्व असलेल्या नाथमाधवांनी आपला वैचारिक वारसा मराठी साहित्यात अढळ स्वरूपात कोरला.
त्यांनी “ज्ञानोदय”, “नवजीवन”, “इंदुप्रकाश” अशा तत्कालीन अग्रगण्य वृत्तपत्रांमध्ये लेखन केले आणि सामाजिक जागृतीसाठी प्रभावी लेखही लिहिले.
नाथमाधवांचे साहित्यिक योगदान
नाथमाधव हे पहिले मराठी लेखक होते, ज्यांनी ऐतिहासिक घटनांवर आधारित कादंबऱ्या लिहून त्या वाचकप्रिय केल्या. त्यांनी मराठेशाहीचा सन्मान आणि हिंदवी स्वराज्याचे स्वप्न यांना लेखणीच्या माध्यमातून पुनःप्रस्थापित केले. त्यांच्या ऐतिहासिक कादंबऱ्या कल्पनेतून नव्हे, तर भरपूर ऐतिहासिक संशोधनावर आधारित होत्या.
ऐतिहासिक कादंबऱ्या :
-
स्वराज्याचे तोरण – छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या बालवयातील घटना, जिजाऊंचा प्रभाव, वाडवडिलांचा संघर्ष यांचे प्रत्ययकारी चित्रण.
-
राजगडचा वाघ – मराठ्यांचा पराक्रम आणि राजगडाच्या तटबंदीतील स्वाभिमान.
-
राणा रणजीतसिंह – शीख सम्राट रणजीतसिंह यांच्या जीवनावरील उल्लेखनीय कादंबरी.
-
सोनेरी स्वप्न, दुर्गाचे रक्षण, स्वराज्य संपत्ती, इ. – मराठा साम्राज्य, निष्ठा, बलिदान आणि स्वातंत्र्य यांचे उत्कट दर्शन.
सामाजिक कादंबऱ्या :
-
विधवा विलाप – विधवांचे दुःख, सामाजिक अनिष्ट रूढींविरोधातील विद्रोह आणि सहानुभूतीचा भावनिक आविष्कार.
-
कुलकर्णीची पोरे – घरगुती संघर्ष, शिक्षणाचे महत्त्व, आणि ग्रामीण जीवनातील बदलते प्रवाह.
नाथमाधवांची शैली व विचारसरणी- नाथमाधवांची लेखनशैली समतोल, भाषाशुद्ध आणि तितकीच प्रभावी होती. त्यांनी संवादांमधून पात्रांचे मनोविश्व उलगडले. त्यांच्या कादंबऱ्यांमधून देशप्रेम, इतिहासाभिमान, स्त्रीशिक्षण, समाजसुधारणा यांचा प्रभाव जाणवतो. त्यांनी केवळ मनोरंजनासाठी नव्हे, तर वाचकांच्या मनात विचारांची बीजे पेरण्यासाठी लिहिले. त्यांचे साहित्य तत्कालीन इंग्रजी कादंबऱ्यांच्या छायेत लिहिल्या जाणाऱ्या अनेक लेखकांपेक्षा वेगळे, स्वतःचे स्वरूप असणारे होते. त्यांनी ‘ब्रिटीश राजवटी’त इतिहास जागवून, मराठी माणसात अस्मिता निर्माण केली.
स्मृतिदिनाचे महत्त्व
२१ जून १९२८ रोजी त्यांचे निधन झाले. आज त्यांच्या निधनाला ९७ वर्षे पूर्ण झाली आहेत. पण त्यांच्या लेखनाचे महत्त्व अजूनही तितकेच प्रासंगिक आहे. मराठ्यांचा गौरवशाली इतिहास, स्त्रीशिक्षणाविषयीचा विचार, समाजसुधारणेचा आग्रह – हे आजही वाचकांना प्रेरणा देणारे ठरतात.
नाथमाधव हे गो.नी. दांडेकर, शिवाजी सावंत, रणजित देसाई यांसारख्या पुढच्या पिढीतील लेखकांना स्फूर्ती देणारे होते. त्यांच्या ऐतिहासिक शैलीचा प्रभाव मराठी साहित्याच्या अनेक चळवळींवर झाला.
नाथमाधव म्हणजे केवळ एक लेखक नाही, तर एक युगवाचक होते. इतिहासाला सृजनशीलतेच्या माध्यमातून नवीन जीवन देणारे, समाजात विचार जागवणारे आणि मराठी माणसाच्या मनात ‘स्वराज्य’ हे संकल्पनारूप पेरणारे थोर विचारवंत.
—————————————————————————————
