इतिहासातला सोनेरी दिवस – गोवा स्थापना दिवस

कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क

गोवा सुमारे ४५१ वर्षे पोर्तुगीजांच्या अधिपत्याखाली होते. ते भारतात सर्वात शेवटी ब्रिटिश नव्हे, तर पोर्तुगीज वसाहत म्हणून होते. १९ डिसेंबर १९६१ रोजी भारतीय लष्कराने ऑपरेशन ‘विजय’च्या माध्यमातून गोवा, दमण आणि दीव हे प्रदेश पोर्तुगीजांकडून स्वतंत्र केले आणि भारतात विलीनीकरण केले. त्यावेळी गोवा, दमण आणि दीव हे केंद्रशासित प्रदेश म्हणून ओळखले गेले. गोव्याने प्रचंड सामाजिक आणि सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये जपली असल्यामुळे, स्थानिक जनतेच्या मागणीनुसार ३० मे १९८७ रोजी गोव्याला स्वतंत्र राज्याचा दर्जा देण्यात आला. त्याच वेळी दमण आणि दीव हे स्वतंत्र केंद्रशासित प्रदेश म्हणून वेगळे करण्यात आले. 30 मे हा दिवस गोवा राज्य स्थापनेचा दिवस (Goa Statehood Day) म्हणून दरवर्षी साजरा केला जातो. याच दिवशी गोव्याला पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळाला. 

गोवा स्वातंत्र्य राज्य कसे झाले : 

गोवा स्वातंत्र्य राज्य (स्वतंत्र राज्य) होण्यासाठी अनेक ऐतिहासिक व राजकीय घडामोडी घडल्या. गोवा भारताचा भाग होण्याच्या आणि स्वतंत्र राज्य होण्याच्या प्रक्रियेत पुढील प्रमुख टप्पे आहेत :

गोवा, दमण आणि दीव ही बेटे १५१० पासून पोर्तुगीजांच्या ताब्यात होती. भारत स्वतंत्र झाल्यावरही पोर्तुगीजांनी गोवा भारताला दिले नाही. भारत सरकारने अनेकदा शांततामय मार्गाने गोवा परत मागितले, पण पोर्तुगीजांनी नकार दिला. शेवटी १९ डिसेंबर १९६१ रोजी भारत सरकारने “ऑपरेशन विजय” (Operation Vijay) हाती घेतले आणि गोवा, दमण, दीव हे भाग लष्करी कारवाईद्वारे भारतात विलीन केले. यामुळे गोव्यातील पोर्तुगीज सत्ता संपुष्टात आली आणि गोवा भारताचा भाग झाला.

गोवा, दमण आणि दीव हे भाग एकत्र करून १९६१ ते १९८७ पर्यंत  केंद्रशासित प्रदेश म्हणून ठेवण्यात आले. गोव्यातील लोकांनी स्वतंत्र राज्याचा आग्रह धरला, कारण गोवाची सांस्कृतिक, सामाजिक आणि ऐतिहासिक ओळख वेगळी होती. १९६७ मध्ये एक जनमत संग्रह (Referendum) झाला, ज्यात गोवा महाराष्ट्रात विलीन व्हावे की स्वतंत्र अस्तित्व ठेवावे यावर मत घेतले गेले. बहुसंख्य गोमंतकीयांनी स्वतंत्र अस्तित्वासाठी मत दिले. त्यामुळे गोवा महाराष्ट्रात विलीन न होता केंद्रशासित प्रदेश म्हणूनच कायम राहिले.

गोव्यातील जनतेचा आणि नेत्यांचा राज्याच्या दर्जासाठी सातत्याने आग्रह चालू होता. ३० मे १९८७ रोजी गोवा केंद्रशासित प्रदेशातून वेगळे होऊन भारतातील २५वे राज्य बनले. दमण आणि दीव हे गोवापासून वेगळे करून एक स्वतंत्र केंद्रशासित प्रदेश बनवण्यात आले. गोवा हे लहान असले तरी भारतातील एक विकसित, पर्यटनाधिष्ठित आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या समृद्ध राज्य आहे.

महत्त्वाच्या घटना

गोवाची वैशिष्ट्ये :

• भारतातील सर्वात लहान राज्य (क्षेत्रफळानुसार).

• पर्यटनासाठी प्रसिद्ध – समुद्रकिनारे, चर्च, पोर्तुगीज वास्तुकला.

• उच्च साक्षरता दर, विविधतेने समृद्ध सांस्कृतिक वारसा.