कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
कापड गिरणी सुरू होण्याची पार्श्वभूमी :
ब्रिटिश औद्योगिक क्रांतीचा प्रभाव: इंग्लंडमध्ये औद्योगिक क्रांतीमुळे यंत्रसामग्री व उत्पादन पद्धतीत मोठे बदल झाले होते. ब्रिटिश व्यापारी भारताला कच्चा माल (जसे की कापूस) पुरवण्याचे केंद्र बनवत होते.
भारतातील कापसाचा पुरवठा: भारतात भरपूर प्रमाणात कापूस पिकवला जात होता. त्यामुळे कापड गिरणीसाठी लागणारा कच्चा माल सहज उपलब्ध होता.
मुंबईचे बंदर आणि वाहतूक व्यवस्था: मुंबई हे बंदर असल्यामुळे आयात-निर्यातीसाठी अनुकूल होते. गिरणीत तयार झालेले कपडे युरोपमध्ये पाठवणे सोपे होते.
स्थानीक उद्योगपतींची उत्सुकता: पारशी उद्योगपतींनी इंग्रजांकडून प्रेरणा घेत उद्योगांमध्ये गुंतवणूक करण्यास सुरुवात केली. कावसजी दावर हे त्यातले पहिले उद्योजक होते. ब्रिटिश व्यापारी भारताला कच्चा माल (जसे की कापूस) पुरवण्याचे केंद्र बनवत होते.
कावसजी दावर या उद्योजकाने भारतातील पहिली कापड गिरणी (Cotton Mill) १८५४ मध्ये मुंबई येथे सुरू केली. या गिरणीचे नाव होते “बॉम्बे स्पिनिंग अँड वीव्हिंग कंपनी” (Bombay Spinning and Weaving Company). ही गिरणी १८५६ मध्ये उत्पादनासाठी कार्यान्वित झाली.
“बॉम्बे स्पिनिंग अँड वीव्हिंग कंपनी ही ब्रिटीश भारतात यांत्रिक कापड उद्योगाची सुरुवात मानली जाते. त्यानंतर भारतभर अनेक गिरण्या उभ्या राहिल्या, विशेषतः मुंबई, अहमदाबाद, नागपूर, कोलकाता या ठिकाणी कापड गिरण्या सुरु झाल्या. त्यामुळे भारतात कापड उद्योग फोफावला व लाखो लोकांना रोजगार मिळाला.
सार्वजनिक, खासगी व सहकारी क्षेत्रात भारतात सुमारे ३,४०० कापड गिरण्या तर महाराष्ट्रात सुमारे १,४७९ कापड गिरण्या आहेत. कोल्हापूर जिल्ह्यातील इचलकरंजी शहर “महाराष्ट्राचे मँचेस्टर” म्हणून ओळखले जाते. इचलकरंजीत जवळजवळ ५ हजार टेक्सटाईल फॅक्टरीज़/गिरण्या आहेत.
