कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम डेस्क
कचऱ्यातील घटक हे पर्यावरण, मानवाचे आरोग्य आणि इतर जीवसृष्टीसाठी विविध प्रकारे हानिकारक ठरू शकतात. कचरा हा आपल्या आजूबाजूच्या पर्यावरणाचा एक महत्त्वाचा पण धोकादायक भाग बनला आहे. योग्य व्यवस्थापन न झालेला कचरा सार्वजनिक आरोग्यासाठी गंभीर धोका निर्माण करतो.
कचरा – टाकाऊ (वापरास उपयोगी नसलेली) वस्तू -द्रव्ये व हे कसे आरोग्यास हानीकारकआहे :
प्लास्टिक कचरा :प्लास्टिक पिशव्या ते प्लास्टिकचे वाहनाचे, यंत्रांचे सुटे भाग. प्लास्टिक विघटनास फार काळ लागतो (शेकडो वर्षे). प्राणी आणि पक्षी यांना प्लास्टिक खाल्ल्याने मृत्यू होतो. मायक्रोप्लास्टिक पाण्यात मिसळून अन्नसाखळीत प्रवेश करते.
इलेक्ट्रॉनिक कचरा (E-waste) : मोबाईल, संगणक, बॅटऱ्या इ. यात असलेल्या धातूंमध्ये (शिसं, पारा, कॅडमियम) विषारीपणा असतो. जमिनीत मिसळल्यास पाणी दूषित होते. हवेत जाळल्यास विषारी वायू निर्माण होतात.
रासायनिक कचरा : उद्योगधंद्यांतील टाकाऊ रसायने. जमिनीत शोषले गेल्यास शेती अयोग्य होते. जलप्रदूषणामुळे मासे व इतर जलजीव मरतात. मानवी आरोग्यावर दुष्परिणाम – त्वचेचे आजार, श्वासोच्छ्वासाच्या समस्या.
भंगार व धातूंचा कचरा : अपघातांची शक्यता वाढते. काही धातू जमिनीत जाऊन ती नापिक करतात.
सेंद्रिय कचरा (ओला कचरा) : अन्न, फळांची साली इ. कुजून दुर्गंधी निर्माण होते. रोगराई पसरवणारे कीटक व उंदीर वाढतात.
वैद्यकीय कचरा (Bio-medical waste) : सुई, इंजेक्शन, बॅंडेज इ. संसर्गजन्य रोग पसरण्याची शक्यता. यामुळे हॉस्पिटलच्या जवळपास आरोग्याला धोका निर्माण होतो.
कचऱ्यामुळे होणारे आरोग्यावर परिणाम:
रोगप्रसार –उघड्यावर टाकलेला कचरा डास, माशा, उंदीर यांना आकर्षित करतो. यामुळे मलेरिया, डेंग्यू, टायफॉईड, कॉलरा सारखे रोग पसरतात.
दूषित पाणी व हवा – कचरा नाल्यात गेल्यास पाणी दूषित होते आणि सडणाऱ्या कचऱ्यामुळे दुर्गंधी आणि वायू प्रदूषण होते.
श्वसनाचे आजार – कचरा जाळल्याने हवेत विषारी वायू मिसळतात, जे दमा, खोकला, एलर्जी निर्माण करतात.
मानसिक आरोग्यावर परिणाम – सतत घाणीत राहिल्याने तणाव, चिडचिड, आणि मानसिक अस्वस्थता होऊ शकते.
उपाय:
कचरा वर्गीकरण – ओला व सुका कचरा वेगळा करणे.
कचर्‍याचे पुनर्वापर व पुनर्निर्मिती (Recycling) करणे.
स्वच्छता मोहीम – “स्वच्छ भारत अभियान” सारख्या उपक्रमात भाग घेणे.
सामुदायिक सहभाग – स्थानिक पातळीवर जनजागृती व सहकार्य.
कचर्‍याचे योग्य विल्हेवाटीकरण – नगरपालिका व स्वच्छता यंत्रणांनी शास्त्रशुद्ध पद्धतीने कचरा हाताळणे.
कचर्‍याचे व्यवस्थापन योग्य न केल्यास आरोग्य, पर्यावरण आणि संपूर्ण परिसंस्था धोक्यात येते. त्यामुळे योग्य विलगीकरण, पुनर्वापर (recycling), आणि कंपोस्टिंग यासारख्या उपाययोजना आवश्यक आहेत. कचऱ्याचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास आरोग्यविषयक अनेक समस्या टाळता येतात. म्हणूनच, “स्वच्छता हीच सेवा” हे ब्रीद लक्षात ठेवून प्रत्येकाने जबाबदारीने वागणे आवश्यक आहे.
