जगातील सर्वांत मोठे फळ पश्चिम घाटात

कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम न्यूज

जगातील सर्वात मोठे फळ कोणते आहे बरे? हे फळ सध्या दररोज आपण बाजारात पाहतो. हे फळ जाडजूड असते. त्याची काटे बोथट असतात. हे फळ खायला गोड असते. आता तरी ओळखा हे फळ कोणते?

फणस…

हे जगातील सर्वात मोठ्या आकाराचे फळ आहे. एक फळ १०  ते ५० किलो वजनाचे असू शकते. फळाची बाहेरची साल काटेरी व जाडसर असते. आतील गर गोडसर, सुवासिक व पोषणमूल्यांनी भरलेला असतो. फळात अनेक बिया  असतात.

फणसाचे झाड सदाहरित असते. हे झाड साधारणतः १०  ते २० मीटर उंच वाढते. फणसाचे उगमस्थान भारत आणि दक्षिण-आशिया आहे. फणसाची पाने गर्द हिरवी, चमकदार व एकसंध असतात. पाने अंडाकृती आकाराची असून १५ ते २० से.मी. लांब असतात. फणसाचे झाड एकलिंगी असते, म्हणजेच त्यावर नर व मादी फुले एकाच झाडावर असतात. नर व मादी फुले स्वतंत्र असतात.

उपयुक्तता:

फळ: कच्चा फणस भाजीसाठी वापरतात; पक्क्या फणसाचा गर खाण्यासाठी.

बिया: भाजून, उकडून खाल्ल्या जातात.

लाकूड: टिकाऊ व मजबूत असून फर्निचरसाठी वापरतात.

औषधी उपयोग: गर व पाने काही आयुर्वेदिक औषधांमध्ये वापरली जातात.

हवामान आणि माती:

उष्ण व दमट हवामान फणसासाठी अनुकूल.

खोल, सेंद्रिय पदार्थांनी भरपूर, चांगला निचरा होणारी माती योग्य.

आर्थिक महत्व:

फणसाची लागवड फलोत्पादनासाठी केली जाते.

विविध उत्पादनांद्वारे शेतकऱ्यांना चांगला उत्पन्नाचा स्रोत.

फणसाचे प्रकार: कापा फणस  व बरगा

. फणसाचे उपयोग:

भाजी व सुकट: कच्चा फणस भाजी, कोरडी भाजी किंवा मसालेदार सुकट म्हणून वापरला जातो.

फळ म्हणून: पिकलेला फणस गोडसर लागतो आणि थेट फळ म्हणून खाल्ला जातो.

गोड पदार्थ: फणसाचे गर वापरून फणसाचे घारगे, वडे, बर्फी, हलवा तयार केला जातो.

बी (कोरड्या फणसाच्या बीया): भाजून, उकडून किंवा भाजीमध्ये वापरतात.

फणसाचे लोणचं: काही भागांत कच्च्या फणसाचे लोणचंही बनवले जाते.

पोषणमूल्ये (१०० ग्रॅम फणसात):

उष्मांक (कॅलरीज): ९५

कार्बोहायड्रेट्स: २३ ग्रॅम

फायबर: २ ग्रॅम

जीवनसत्त्वे:ए, सी, आणि काही प्रमाणात बी

खनिजे: पोटॅशियम, मॅग्नेशियम, लोह, कॅल्शियम

औषधी गुणधर्म:

पचनास मदत करणारा फायबरयुक्त फळ

रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे जीवनसत्त्व सी

रक्तदाब नियंत्रित करणारे पोटॅशियम

बीजांमध्ये प्रथिने असतात — शाकाहारींसाठी एक चांगला स्रोत

सांस्कृतिक महत्त्व:

कोकण व केरळमध्ये फणसाचे फार मोठे स्थान आहे. काही ठिकाणी त्याला “राज फळ” मानले जाते.

काही समाजांमध्ये लग्न समारंभात किंवा धार्मिक प्रसंगात फणसाचे पदार्थ महत्त्वाचे मानले जातात.

उद्योग व प्रक्रिया:

फणस प्रक्रिया उद्योगात सुकवलेले फळ, फणसाचे पीठ, फणसाचे चिप्स, लोणचं, फणस पावडर, इत्यादी उत्पादनांमध्ये वापरला जातो.

भारत सरकारच्या “वन डिस्ट्रीक्ट वन प्रोडक्ट” योजनेत काही जिल्ह्यांमध्ये फणस निवडलेला आहे.

पर्यावरणीय महत्त्व:

फणसाचे झाड प्रदूषण कमी करण्यास मदत करते. त्याच्या सावलीचा उपयोग बागकामात व इतर झाडांना संरक्षणासाठी केला जातो.