हँगओव्हर कसा होतो ; तो कसा टाळावा !

प्रसारमाध्यम प्रतिनिधी :

मद्यपान शरीरासाठी घातक असले, तरी भारतासह जगभरात दारू पिणाऱ्यांची संख्या मोठी आहे. अनेकांना एकच प्रश्न सतावत असतो दारू पिताना नेमकं किती पाणी प्यावं? यावर वाइन तज्ज्ञ सोनल हॉलंड यांनी दिलेली एक महत्त्वाची सूचना सध्या चर्चेत आहे. त्यांचे म्हणणे आहे की, “प्रत्येक पेगनंतर एक ग्लास पाणी पिणे अत्यावश्यक आहे.” हा नियम शरीराला अनेक दुष्परिणामांपासून दूर ठेवतो.

अल्कोहोल शरीराला डिहायड्रेट का करते?

अल्कोहोल शरीरात गेल्यावर लगेच रक्तात मिसळते आणि नशेची प्रक्रिया सुरू होते. पण याचसोबत एक महत्त्वाचा दुष्परिणामही घडतो. शरीरात तयार होणारा ADH (Anti-Diuretic Hormone) हा हार्मोन मूत्रपिंडांना पाणी टिकवून ठेवण्यास मदत करतो.

मात्र, अल्कोहोल हा हार्मोन ब्लॉक करतो, त्यामुळे मूत्रपिंड जास्त पाणी बाहेर टाकतात. म्हणूनच दारू पिल्यानंतर वारंवार लघवी लागते, आणि शरीरात पाण्याची पातळी कमी होते. हीच प्रक्रिया पुढे जाऊन डिहायड्रेशन आणि हँगओव्हरचे कारण बनते.

या परिस्थितीत प्रत्येक पेगनंतर एक ग्लास पाणी पिल्यास शरीरातील पाणी कमी होत नाही आणि नशेचे दुष्परिणामही कमी होतात.

• निर्जलीकरण (Dehydration): अल्कोहोलमुळे शरीरातील पाणी कमी होते, ज्यामुळे तहान लागते आणि डोकेदुखी होते.
• विषारी उप-उत्पादने (Toxic Byproducts): अल्कोहोलचे चयापचय (metabolism) झाल्यावर ‘एसिटाल्डिहाइड’ (acetaldehyde) नावाचे विषारी रसायन तयार होते, ज्यामुळे लक्षणे वाढतात.
• पोटाचे विकार (Gastrointestinal Irritation): अल्कोहोलमुळे पोटाला त्रास होतो आणि मळमळ होऊ शकते.
• झोपेतील व्यत्यय (Sleep Disruption): अल्कोहोलमुळे झोप चांगली लागत नाही, ज्यामुळे थकवा जाणवतो. 

दारू पिताना पाणी न पिल्यास काय होते?

पाणी न प्यायल्यास दुसऱ्या दिवशी लक्षणे स्पष्ट दिसतात —

• तीव्र डोकेदुखी

• डोळ्यात आणि तोंडात कोरडेपणा

• चक्कर येणे

• मळमळ

• अशक्तपणा

• जास्त तहान

यालाच सामान्य भाषेत हँगओव्हर म्हणतात.

हँगओव्हर म्हणजे नेमकं काय?

जास्त किंवा वेगाने मद्यपान केल्यानंतर शरीरात निर्माण होणारा त्रासदायक परिणाम म्हणजे हँगओव्हर. रक्तातील अल्कोहोलची पातळी कमी होत गेल्यावर ही लक्षणे दिसू लागतात.

हँगओव्हरची लक्षणे:     

• डोकेदुखी व थकवा

• मळमळ, पोटदुखी

• स्नायू दुखणे

• प्रकाश–आवाजाची संवेदनशीलता

• चिडचिडेपणा

• घाम व अशक्तपणा

हँगओव्हर कसा टाळावा? तज्ज्ञांचा सल्ला

✔ मद्यपान कमी करा किंवा टाळा – हा सर्वोत्तम उपाय
✔ प्रत्येक पेगसोबत एक ग्लास पाणी प्या
✔ रिकाम्या पोटी दारू पिऊ नका
✔ कर्बोदकयुक्त अन्न (carbs) खा
✔ हळू-हळू प्या, मध्ये मध्ये पाणी/नॉन-अल्कोहोलिक पेये घ्या
✔ गडद मद्यपान कमीत कमी करा — व्हिस्की, रेड वाइनमध्ये ‘कन्जेनर्स’ जास्त असतात, जे हँगओव्हर वाढवतात

हँगओव्हर झाल्यावर काय करावे?

• भरपूर पाणी प्या

• नारळपाणी उत्तम पर्याय — नैसर्गिक इलेक्ट्रोलाइट्स भरपूर

• स्पोर्ट्स ड्रिंक्स किंवा इलेक्ट्रोलाइट्स घ्या

• पुरेशी झोप

• हलके पचणारे अन्न खा — फळे, टोस्ट

• आले + मधाचा चहा — मळमळ कमी करण्यास उपयुक्त

• वेदनाशामक औषधे डॉक्टरांच्या सल्ल्यानेच

लक्षात ठेवा, हँगओव्हरचा त्वरित इलाज नाही. शरीर स्वतःला सावरते, त्यासाठी वेळ दिला पाहिजे.

थोडक्यात

• प्रत्येक पेगनंतर एक ग्लास पाणी — हँगओव्हर कमी करण्याचा सर्वोत्तम उपाय

• डिहायड्रेशन थांबते, शरीर कोरडे पडत नाही

• नशा कमी प्रभावी वाटते आणि दुसऱ्या दिवशी त्रास कमी

मद्यपानाचा आनंद घ्यायचा असेल तर शरीराची काळजी घेणं तितकंच महत्त्वाचं. तज्ज्ञांनी दिलेला हा साधा नियम लक्षात ठेवला, तर दारूचे दुष्परिणाम मोठ्या प्रमाणात कमी होऊ शकतात.

आरोग्य सर्वात महत्त्वाचे — मद्यपान मर्यादित ठेवा, सुरक्षित रहा!

( तज्ञ/डॉक्टरांनचा सल्ला घेणे महत्वाचे आहे )