In many places where there are no full-service bank branches or ATMs, BC can be used to withdraw money.
नवी दिल्ली : प्रसारमाध्यम वृत्तसेवा
भारताची सर्वात लोकप्रिय डिजिटल पेमेंट सिस्टीम युनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस ( UPI ) लवकरच ATM प्रमाणे वापरण्याची सुविधा देऊ शकते. नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया ( NPCI ) ने भारतीय रिझर्व्ह बँक ( RBI ) कडे २० लाखांपेक्षा जास्त बँकिंग कॉरेस्पॉन्डंट ( BC ) आउटलेट्सवर UPI द्वारे QR कोड स्कॅन करून रोख काढण्याची सुविधा सुरू करण्यासाठी परवानगी मागितली आहे.
पैसे काढण्यासाठी बँकेत जाण्याऐवजी बहुतेक जण आता ATM ला प्राधान्य देतात. कारण, ATM २४ तास उपलब्ध असून कोणत्याही दिवशी किंवा वेळी पैसे काढणे शक्य होते. मात्र, अनेकदा ATM मध्ये रोख रक्कम नसणे, तांत्रिक बिघाड, लांब रांगा किंवा घराजवळ सुविधा नसणे यासारख्या अडचणी येतात. आता ही अडचण दूर होण्याची शक्यता आहे.
पैसे काढण्याची प्रक्रिया (Step-by-step guide)
ही प्रणाली सोपी आणि जलद असेल. ग्राहक खालील पद्धतीने पैसे काढू शकतील
मोबाईलवरील UPI ॲप उघडणे.
BC आउटलेटने दिलेल्या QR कोडला स्कॅन करणे.
पैसे काढण्यासाठी UPI पिन वापरून व्यवहार अधिकृत करणे.
व्यवहार पूर्ण होताच ग्राहकांना ताबडतोब रोख रक्कम मिळेल.
या प्रक्रियेमध्ये, ग्राहकाच्या खात्यातून लगेच रक्कम वजा होईल आणि ती BC च्या खात्यात जमा होईल, ज्यामुळे दोन्ही बाजूंना सुरक्षित आणि पारदर्शक व्यवहार करता येतील.
सध्या व्यापारी (merchant) आउटलेट्सवर UPI द्वारे पैसे काढण्याची मर्यादा शहरी भागात १,००० रुपये आणि ग्रामीण भागात २,००० रुपये प्रति व्यवहार आहे. NPCI च्या प्रस्तावाला मान्यता मिळाल्यास, ही मर्यादा १०,००० रुपयांपर्यंत वाढवता येईल, ज्यामुळे मोठी रक्कम काढणे अधिक सोयीचे होईल.
ही सेवा का महत्त्वाची आहे ?
BC आउटलेट्स ग्रामीण आणि निम-शहरी भागात बँकिंग सुविधा पोहोचवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. अनेक ठिकाणी पूर्ण-सेवा बँक शाखा किंवा ATM नसतात, अशा ठिकाणी BC हेच लोकांसाठी बँकेचे पहिले माध्यम ठरतात.
UPI ला या नेटवर्कशी जोडल्याने रोख रक्कम मिळवणे अधिक सोपे होईल. विशेषतः, ज्यांना बायोमेट्रिक प्रमाणीकरणात अडचणी येतात किंवा कार्ड-संबंधित फसवणुकीची भीती वाटते, त्यांच्यासाठी ही सुविधा अत्यंत फायदेशीर ठरेल. स्मार्टफोन आणि UPI ॲपच्या मदतीने, पैसे काढणे किराणा खरेदी करण्याइतकेच सोपे आणि जलद होईल.
वापर करताना खबरदारी
QR कोड-आधारित व्यवहारांच्या सोप्या स्वरूपामुळे फसवणूक करणाऱ्यांसाठी हे काहीवेळा धोका ठरू शकते. काही BC आउटलेट्सचा वापर सायबर गुन्ह्यांसाठी झाला आहे, जिथे चोरीची रक्कम अनेक खात्यांमधून फिरवून तपास यंत्रणांना चकवा देण्यात आला.
यामध्ये आणखी एक चिंता म्हणजे फसवणुकीच्या प्रकरणांसाठी प्रमाणित तपासणी प्रक्रिया (standardised operating procedure) अद्याप नाही. यामुळे सायबर गुन्ह्यात सापडलेल्या BCs ला त्यांच्या उपजीविकेस धोका होऊ शकतो. जोपर्यंत या सुरक्षा उपायांवर तोडगा काढला जात नाही, तोपर्यंत UPI द्वारे रोख रक्कम काढण्याची सुविधा मोठ्या प्रमाणावर सुरू करणे आव्हानात्मक ठरू शकते.
