कोल्हापूर : प्रसारमाध्यम न्यूज
बांबू लांबसडक, लहान पानाची वनस्पती असली तरी ही बहुपयोगी वनस्पती आहे. बांबू जलद वाढणारा, कोणत्याही हवामानात आणि कसल्याही जमिनीत रुजतो आणि वाढतोही. बांबू हवेतील कार्बन डाय ऑक्साईड शोषून घेऊन हवा शुद्ध ठेवतो. बांबूची वाढ जलद होत असल्याने आणि तो उंच वाढत असल्याने याची सावली मोठी पसरते. यामुळे जीमिनीचे बाष्पीभवन कमी होते. ही सावली वेली, झुडुपे, नाजूक वनस्पती यांचे तीव्र उन्हापासून संरक्षण करते. बांबू अन्य वनस्पतीना जगवण्यासाठी हातभार लावतो. आज – १८ सप्टेंबर जागतिक बांबू दिन. यानिमित्त बांबूविषयी माहिती जाणून घेऊया …!
- गवताचे कूळ: वनस्पतीशास्त्रीयदृष्ट्या बांबू हे गवतांच्या कुटुंबातील (Poaceae) एक सदस्य आहे.
- पोकळ देठ: बांबूचे खोड पोकळ असते आणि त्याला ‘कल्म्स’ (culms) म्हणतात, ज्यावर गाठी (nodes) असतात.
- जलद वाढ: बांबू जगातील सर्वात वेगाने वाढणाऱ्या वनस्पतींपैकी एक आहे, काही प्रजाती दररोज एका फुटापर्यंत वाढू शकतात.
- बारमाही वनस्पती: बहुतेक बांबू बारमाही (perennial) असतात आणि जमिनीतील रायझोम (rhizome) नावाच्या भूमिगत खोडांपासून वाढतात.
- फुले: बांबूच्या अनेक प्रजाती दशकांपर्यंत फुलांशिवाय राहतात, त्यानंतर एका मोठ्या समकालिक फुलांच्या घटनेनंतर त्यांचा मृत्यू होतो.
- गुठळी करणारे (Clumping Bamboo): हे बांबू घट्ट गुच्छांमध्ये वाढतात आणि हळूहळू बाहेरील बाजूस विस्तारतात.
- धावणारे (Running Bamboo): हे बांबू भूमिगत राइझोममधून वेगाने पसरतात.
उपयोग
-
बांधकाम: घराच्या बांधकामासाठी, कुंपणासाठी आणि तात्पुरत्या रचनांसाठी.
-
घरगुती वस्तू: टोपल्या, भांडी, फर्निचर आणि सजावटीच्या वस्तू बनवण्यासाठी.
-
कागद आणि लगदा: कागद निर्मितीसाठी लागणारा लगदा बांबूपासून मिळतो.
-
अन्न: काही प्रजातींचे बांबूचे कोंब (shoots) खाण्यायोग्य असतात आणि अनेक आशियाई पदार्थांमध्ये वापरले जातात.
-
संगीत आणि कला: संगीत वाद्ये आणि बांबूपासून बनवलेल्या कलाकृतींमध्येही याचा वापर होतो.
-
पर्यावरण: बांबू पर्यावरणासाठी फायदेशीर आहे; हे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेते आणि ऑक्सिजन बाहेर टाकते, तसेच नैसर्गिकरित्या प्रतिजैविक गुणधर्म असलेले असल्याने ते निरोगी असते.
जगभरात बांबूच्या हजारो प्रजाती आहेत. कॉम्पॅक्टा हा सर्वात लहान बांबू आहे, जो कुंड्यांमध्ये उत्तम प्रकारे वाढतो. कॉम्पॅक्टा नैसर्गिकरित्या सुमारे २-३ मीटर उंचीवर वाढतो आणि त्याचा पाया खूप घट्ट अरुंद असतो. तो नैसर्गिकरित्या आणि न कापता ठेवल्यास उत्तम दिसतो. त्याला पंखाच्या आकाराची वाढण्याची सवय असते आणि वरती हिरवीगार पाने असतात. भारतामध्ये देखील अनेक प्रकारच्या बांबूच्या जाती आढळतात.
फ्लाय अ‍ॅशच्या जमिनीवर नागपुरात उभारलं घनदाट बांबूचं जंगल
कोळसा जळून त्यामधून फ्लाय अ‍ॅश म्हणजेच राख तयार होते. या राखेत अनेक घातक रसायनं असतात, ज्यामुळे पर्यावरणाचं तर नुकसान होतंच पण, आरोग्यावरही गंभीर परिणाम होतात. या राखेनं भरलेल्या जमिनीवर घनदाट बांबूचं जंगल उभारलं. नागपूर येथील राष्ट्रीय पर्यावरण अभियांत्रिकी संशोधन संस्चेथे प्रमुख शास्त्रज्ञ डॉ. लाल सिंग आणि त्यांचे सहकारी, संस्थेचे विद्यार्थी आणि बचत गटातील महिला यांच्या प्रयत्नामुळे बांबूचे जंगल तयार झाले. डॉ. सिंग यांनी नागपुरातील कोराडी थर्मल पॉवर प्लांटच्या राखेनं भरलेल्या २३० एकर जमिनीवर हे बांबूचं जंगल उभं केलंय. प्रत्येकी दहा एकरांचे २३ प्लॉट्स आहेत. त्यामध्ये त्यांनी ही बांबू लागवड केली आहे. राखेमुळे पसरणारी धूळ रोखणे आणि जमिनीला पुन्हा जीवंत करणे हाच यामागचा उद्देश असल्याचं ते सांगतात. इतकंच नाहीतर त्यांनी विकसित केलेल्या या ईआरटी तंत्रज्ञानामुळे राखेचं मातीत रूपांतर व्हायला सुरुवातही झाली आहे.
