भारतीय शिक्षण क्षेत्रातील तत्त्वज्ञ, संशोधक, विचारवंत आणि समाजाभिमुख दृष्टिकोन असलेले थोर शिक्षणतज्ञ डॉ. जगन्नाथ पांडुरंग नाईक ( डॉ. जे. पी. नाईक ) यांचा आज स्मृतिदिन आहे. शिक्षण हे केवळ ज्ञानार्जनाचे साधन नसून सामाजिक न्याय, समता आणि परिवर्तनाचे प्रभावी माध्यम आहे, ही दूरदृष्टी त्यांनी आपल्या कार्यातून पुढे आणली.
डॉ. जे. पी. नाईक यांचा जन्म १९०७ साली झाला. उच्च शिक्षण पूर्ण करून त्यांनी शिक्षक, विचारवंत, प्रशासक आणि धोरणकर्ते म्हणून देशाची सेवा केली. भारतीय शिक्षणाच्या पायाभूत रचनेत त्यांचे योगदान मोलाचे मानले जाते. त्यांनी “राष्ट्रीय शैक्षणिक योजना” व “कोठारी आयोग” (National Education Commission १९६४-६६ ) या ऐतिहासिक आयोगात महत्त्वपूर्ण भूमिका निभावली. देशात शिक्षणाचे उद्दिष्ट केवळ रोजगार मिळवून देणे नाही, तर जबाबदार नागरिक घडवणे आहे, हा मूलभूत विचार त्यांनी मांडला.
समानतामूलक शिक्षणाचे तत्त्वज्ञान
डॉ. नाईक यांचा ठाम विश्वास होता की, शिक्षण सर्वांना समान संधीने मिळाले पाहिजे, ग्रामीण आणि शहरी, श्रीमंत आणि गरीब, मुलं आणि मुली यांच्यातील दरी शिक्षणाने मिटवली पाहिजे, समाजाच्या प्रगतीसाठी लोकशाहीवादी शिक्षण हाच भक्कम पाया आहे तसेच “समाज आणि शिक्षण”, “शिक्षण आणि मानवमुक्ती” या त्यांच्या लिखाणातून समानतावादी शिक्षणाचे महत्त्व ठळकपणे दिसते.
आंतरराष्ट्रीय कार्य
भारतापुरतेच नव्हे तर आंतरराष्ट्रीय पातळीवरही डॉ. नाईक यांचे कार्य प्रभावी ठरले. युनेस्कोच्या विविध समित्यांवर त्यांनी भारताचे प्रतिनिधित्व केले. शैक्षणिक सुधारणा आणि मानव संसाधन विकास या विषयांवर त्यांनी सखोल अभ्यास सादर केला.
पुरस्कार आणि सन्मान
भारतीय शिक्षण क्षेत्रातील त्यांच्या विलक्षण योगदानाची दखल घेत १९७४ मध्ये भारत सरकारने त्यांना पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले. तसेच अनेक राष्ट्रीय व आंतरराष्ट्रीय संस्थांकडून त्यांना गौरवण्यात आले.
आजच्या स्पर्धात्मक युगात शिक्षण व्यावसायिक स्वरूप धारण करत आहे. अशा काळात डॉ. नाईक यांचे विचार अधिक अधोरेखित होतात. शिक्षण ही मानवी हक्काची बाब आहे, समाजपरिवर्तनाचे शस्त्र आहे, ही त्यांची शिकवण आजही तितकीच लागू पडते.
————————————————————————————————–
